ლატავრა ბუკია - თედო სახოკიას პოლიტიკური მოღვაწეობა

ჩემი მეგობრის, ნინო ბასილაიას დახმარებით შესაძლებლობა მომეცა წამეკითხა XIX-XX საუკუნეების ცნობილი საზოგადო მოღვაწის, მთარგმნელის და პუბლიცისტის თედო სახოკიას პოლიტიკური მოღვაწეობის შესახებ წიგნი, რომლის ავტორიც ჩვენი რაიონის მკვიდრი ლატავრა ბუკიაა.

თედო სახოკიას პოლიტიკური მოღვაწეობის შესახებ არსებული ლიტერატურით დაინტერესებულ მკითხველს მე ვურჩევ, პირველ რიგში გაეცნოს ზემოთაღნიშნულ გამოკვლევას, რადგან ავტორს წიგნის წერისას მთლიანად აქვს გამოყენებული წინამორბედ ისტორიკოსთა შრომები, რუსეთის იმპერიის სახელმწიფო უწყებათა მასალები, თედო სახოკიას მიმოწერა, პუბლიცისტური წერილები და მემუარები.

კარგი წიგნის ერთერთი დამახასიათებელი ნიშანი ისაა, რომ მან უნდა „გიბიძგოს“ სხვა წიგნებისკენ. ნაშრომში დამოწმებულმა ციტატებმა გამიღვიძა ინტერესი ლეო ქიაჩელის (თ. სახოკია), გერონტი ქიქოძის (მოგონებები - განთიადიდან შუადღემდე) და იპოლიტე ვართაგავას (მოგონებები ნაწილი II) ნაშრომებისადმი.

წიგნში წარმოდგენილია თედო სახოკიას პოლიტიკური მოღვაწეობა საქართველოსა და ემიგრაციაში (1892-1916 წლები), კერძოდ: თედო სახოკია „საქართველოს თავისუფლების ლიგაში“, „ქართული პარტია“ აფხაზეთში, ურთიერთობა სოციალ-ფედერალისტთა და ეროვნულ-რადიკალურ გლეხთა პარტიასთან, პირველი ემიგრაცია (1900-1905 წლები), საქართველოში იარაღის შემოტანის საქმე, სოხუმში მოღვაწეობა და მეორე ემიგრაცია (1909-1916 წ.წ.).

„თედო სახოკია სრულიად ახალგაზრდა ჩაება პოლიტიკურ საქმიანობაში. მისი ცხოვრება მთლიანად ქვეყნის ინტერესების დაცვას ემსახურებოდა და სიცოცხლის ბოლომდე მიმართული იყო სამი სიწმინდის - მამულის, ენის და სარწმუნოების დაცვისკენ. იგი თავისი საქმიანობით წმინდა ილია მართლის მიმდევარი იყო“ (ლ. ბუკია).

თუ როგორ უყვარდა თ. სახოკიას სამშობლო, ამის საილუსტრაციოდ ავტორს დამოწმებული აქვს ცნობილი მთარგმნელისა და მკვლევარის გერონტი ქიქოძის მემუარებიდან ნაწყვეტი: „ემიგრაციაში ყოფნისას ძვირფას თედოს პირველად ბელგიის ქალაქ ბრიუსელში შევხვდი. ვერც ციმბირს, ვერც ემიგრაციაში ყოფნას იგი ვერ მოედრიკა, მას ურყევი ნიადაგი ეპოვა ამაღლებული იდეალების სიწმინდეში.  რა დროსაც არ უნდა შესულიყავით მის სტუდენტურ ოთახში, თუნდ დილაადრიან, პატარა ტაბელ კალენდარზე ის დღე უკვე წაშლილი ჰქონდა, თითქოს უკვე განვლილი ყოფილიყოს. ხოლო როდესაც ერთხელ ვუთხარი, შე კაცო, დღევანდელი დღე ხომ მხოლოდ ესესაა დაიწყო, შენ კი უკვე გადაგიხაქზავს-მეთქი, მიპასუხა: ემიგრანტისთვის, რომელსაც სამშობლოში დაბრუნების ნატვრა სტანჯავს, ყოველი ახალ-გათენებული დღე უკვე ახალი დღეაო... იგი მზად იყო, სიცოცხლის დღეები შეემოკლებინა, ოღონდ საქართველოში დაბრუნებას ღირსებოდა და მაშინ ჩემთვის გასაგები გახდა ძველ ათენელების სამართალი, რომლის მიხედვითაც სამშობლოდან გაძევება და სიკვდილი თანაბარ სასჯელად ითვლებოდა“.

თ. სახოკია ემიგრაციიდან დაბრუნების შემდეგ აქტიურად მონაწილეობდა საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენის საქმეში და ერისკაცთაგან საკათალიკოსო საბჭოს წევრად იქნა არჩეული.

თედო სახოკიამ ემიგრაციაში 12 წელი გაატარა. არაერთხელ იყო დაპატიმრებული და დევნილი პოლიტიკური შეხედულებების გამო. მიუხედავად ამისა შეინარჩუნა უტეხი სული და მტკიცე ხასიათი. მან საკუთარი ნიჭი, მრავალმხრივი ცოდნა და ენერგია საქართველოს და ქართულ კულტურას მოახმარა.

მეგობრებთან საუბრისას დაიბადა აზრი, რომ წიგნი ნამდვილად იმსახურებს ლიტერატურულ ღონისძიებას (პრეზენტაცია); რადგან წიგნი დაწერილია მაღალ დონეზე, ავტორი ხობელია და წიგნი ვისზეც დაიწერა ისიც ხობელია.

https://atsu.edu.ge/EJournal/Kartvelology/issues/XXI/BukiaLatavra.pdf

http://www.nplg.gov.ge/geo/Blog/Tedo_saxokias_politikuri_moRvaweoba_1892-1916/id477

ხობის თეატრის სათავეებთან

(პირველი ნაწილი)

თეატრს საზოგადოების ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი როლი აკისრია. ქალაქი, სადაც თეატრი ფუნქციონირებს, ძველი და ახალი სპექტაკლები იდგმება სხვანაირად „სუნთქავს“.

მეოცე საუკუნის პირველი ნახევრის ჟურნალ-გაზეთების კითხვისას საინტერესო ცნობებს გადავაწყდი ხობში სახელმწიფო თეატრის დაარსებაზე, იქ მომუშავე რეჟისორებზე, მასახიობებზე და თეატრის სცენაზე დადგმულ სპექტაკლებზე.

რაიკომის მდივნის, ათანასი ჯიქიას ინიციატივით 1936 წელს, ხობში, სახელმწიფო (საკოლმეურნეო) თეატრი გაიხსნა, რომლის სამხატვრო ხელმძღვანელი ნიკო წითლიშვილი გახლდათ, ხოლო მხატვარი - ვ. ლაშხი.

ხობის თეატრი - 1941 წელი

ხობის თეატრის სცენაზე იდგმებოდა, როგორც ყველასათვის ნაცნობი („ხანუმა“, „რაც გინახავს, ვეღარ ნახავ“) ისე იდეოლოგიური (კომუნისტური) ნიშნით შერჩეული სპექტაკლები.

დასის რეპერტუარში შედიოდა შემდეგი სპექტაკლები: „ხანუმა“, „რაც გინახავს, ვეღარ ნახავ“,  „ვინ არის დამნაშავე“, „არსენა“, „ძალად ექიმი“, „სტუმარ-მასპინძელი“, „შუქურა“, „ბრმა მუსიკოსი“, „მათი ამბავი“, „გმირთა თაობა“, „კოლმეურნის ქორწინება“, „კვალითელი დალაქი“, „ბედნიერება“, „ჩაძირული ოქრო“, „გეგეჭკორი“, „ჩემი მეგობარი“, „ჩვენი მიწა“, „შემშარი“.

ხობის თეატრი - 1941 წელი

თეატრის რეჟისორები იყვნენ: ნიკო წითლიშვილი, შ. კოპალაძე, ვასო ცხადაია.

დასში შედიოდნენ შემდეგი მსახიობები: თინა ფიფია (როლები: ელინა-ბრმა მუსიკოსი, არინუშკა-ბედნიერება, ჟორჟეტა-ჩემი მეგობარი), თინა ხუციშვილი (როლები: გაიუშა-ბრმა მუსიკოსი, სიდუ-გეგეჭკორი, ნატა-ბედნიერება, მარინე-ჩვენი მიწა), ვალია ელიავა (როლები: გვირისტინე-კოლმეურნის ქორწინება, მზეხა-ჩაძირული ოქრო), ნათელა ბობოხიძე, შურა კოპალაძე, გოგი აღლაძე, ბორის სერგია, შოთა ლოლუა, ვადიკო ვახტანგაძე, ვლადიმერ შონია, ვასო ცხადაია.

უფროსებისგან გამიგია და გაზეთ „კომუნიზმის მშენებელის“ ფურცლებზე წამიკითხავს, ხობში ცნობილი თეატრალური დასების გასტროლების შესახებ. მაგრამ, ამ მხრივ პირველობა 1936 წელს დაარსებულ თეატრს ეკუთვნის, რადგან ხობს მაშინაც სტუმრობდნენ სახალხო არტისტები. მაგალითად ელისაბედ ჩერქეზიშვილი და ნიკო გოცირიძე, რომლებმაც ადგილობრივ დასთან ერთად მაყურებელს ლეგენდარული სპექტაკლი „ხანუმა“ წარუდგინეს.

დასი გასვლით წარმოდგენებს მართავდა ხობის რაიონის სოფლებშიც. გარდა ამისა საგაზაფხულო თესვის პერიოდისთვის თეატრის ხელმძღვანელობას ადგილობრივთათვის მოუმზადებია სკეტჩები.

ხორგა გერმანელი მოგზაურის ედუარდ აიხვალდის ცნობების მიხედვით

ჩვენი კუთხის შესახებ საინტერესო ცნობებია დაცული XIX საუკუნის გერმანელი მეცნიერისა და მოგზაურის ედუარდ აიხვალდის წიგნში „მოგზაურობა კავკასიაში“. აიხვალდი კავკასიაში 1825-1826 წლებში იმყოფებოდა. მან თითქმის მთელი საქართველო შემოიარა და დაწვრილებითი აღწერა დაგვიტოვა. მისი ცნობები შეიცავს ყურადსაღებ მასალას ქვეყნის პოლიტიკური მდგომარეობის, ეკონომიკური განვითარების, ტრადიციების, ვაჭრობის, რელიგიის შესახებ; ახასიათებს ადგილობრივთა წეს-ჩვეულებებს, აღწერს ქალაქებს, სოფლებს და ეკლესიებს.

ედ. აიხვალდი საინტერესო ინფორმაციას გვაწვდის სოფელ ხორგას შესახებ, რომელიც მეცხრამეტე საუკუნეში მნიშვნელოვანი დასახლება ყოფილა, რასაც ადასტურებს სხვა მოგზაურთა ცნობები.

აიხვალდიც ცნობები დავყავი თემებად, რათა ერთიანობაში წარმოდგენა შეგვქმნოდა თუ როგორი იყო მეცხრამეტე საუკუნის ოციანი წლების ხორგა.

ოჯახი

„მხოლოდ საღამოს 6 საათზე მივაღწიე სოფელ ხორგას, სადაც ერთ აზნაურთან გავათიეთ, რადგან გზის გაგრძელება უგზოობისა და ცხენების დაღლილობის გამო აღარ შეიძლებოდა. ქათმები და გოჭები თავადურად იქნა ჩამორთმეული, რათა კარგი ვახშამი მოემზადებინათ დამქანცველი მგზავრობის შემდეგ. ღვინო არ იყო განსაკუთრებული, ასევე საწოლიც ცოტა ხმელი, თუმცა ამ სახლში ბალიშების შოვნაც შეიძლებოდა“. (აქ და ქვემოთ ბრჭალებში ჩასმული ტექსტი მოყვანილია წიგნიდან  ედუარდ აიხვალდი საქართველოს შესახებ).

ეკონომიკა

 „მთლიანად აღებული აქ, სამხრეთ სამეგრელოში, რედუტისკენ, სადაც მეტი მოძრაობაა, უკეთესად ცხოვრობენ, ვიდრე ზუგდიდის იქითა მხარეს. ამიტომ გლეხებს აქ უფრო მეტი პირუტყვი ჰყავთ, აქვთ უკეთესი სახლები, უკეთესად აცვიათ და ა.შ.“

ვაჭრობა და შემოსავალი

 „მათ მდინარე ხობის საშუალებით, რომელზეც ძევს თვით სოფელი და რომლის ნაპირის გასწვრივ 6 ვერსი ვიარე, ჩააქვთ რედუტში ხე-ტყე, მორები, ყოველგვარი სურსათ-სანოვაგე და ამგვარად შოულობენ ცოტა ფულს, რითიც მათ უფრო მეტად შეუძლიათ უკეთეს პირობებში ცხოვრება“

მშვენიერი ძველი მონასტერი

„როცა მე პირველად მივუახლოვდი მდინარე ხობს, მის მეორე ნაპირზე დავინახე მშვენიერი ძველი მონასტერი (ხობის მონასტერი. ლ.ღ.), რომელშიც სამეგრელოს მთავარეპისკოპოსი ცხოვრობს. მისი ბერები აქ მისდევენ მეთევზეობას, რადგან ისინი ხორცის საკვებს არ ჭამენ“

ხორგელი თავადი ჯაიანი

„სოფელი ხორგა საკმაოდ ვრცლადაა გადაჭიმული და რამდენიმე ვერსი უნდა იარო მასში, სანამ ბოლოში გახვალ. სოფლის ერთი ნახევარი ეკუთვნის  დადიანს, მეორე ნახევარი კი თავად ჯაიანს, რომელმაც მდინარის ნაპირზე, დაახლოებით 6 ვერსზე ჩვენი ღამის სადგომიდან, ძალზე მშვენიერი სახლებიც აიგო“

თავადის ეზო-კარი

„საცხოვრებელი შენობა მუხისგან მთლად ახლად და საკმაოდ მშვენივრად ნაგები, ვიდრე დადიანისა; ირგვლივ იყო ხეხილის მთელი ტყე, სახლის წინ კი მშვენიერი, დიდი ბაღი ვარდებისა, რომლებიც ყვაოდნენ და შესანიშნავი სურნელი იდგა“

ხორგელთა სტუმართმოყვარეობა

„ყურადღებიანმა და მეგობრულად განწყობილმა თავადმა მოსვენება არ მომცა; ჯერ ჩაი დამალევინა, შემდეგ შემწვარი ქათამი და ბოლოს ბატი მაჭამა, რომელზეც კარგი ღვინო დამაყოლებინა. საერთოდ მეგობრობა და სტუმართმოყვარეობა მეგრელების მთავარი ნიშანია“

ჟან შარდენი - ღვთისმშობლის კვართზე და სოფელ ხეთაზე

ფრანგი მოგზაურის - ჟან შარდენის წიგნი: "მოგზაურობა სპარსეთსა და აღმოსავლეთის სხვა ქვეყნებში" სამეგრელოს შესახებ ცნობების სიუხვით და მრავალმხრივობით გამოირჩევა. თხზულებას განსაკუთრებულ ღირსებას სძენს ის ფაქტი, რომ ავტორი წიგნში აღწერილი ამბების თვითმხილველია.

ჟან შარდანი 1672 წლის სექტემბერში ჩამოვიდა და 1673 წლის 28 თებერვალს გაემგზავრა თბილისიდან. მან მოიარა დასავლეთი და აღმოსავლეთი სააქართველო. ვრცლად აღწერა საკუთარი თვალით ნანახი უამრავი ფაქტი თუ მოვლენა. პირადი შთაბეჭდილებები შეავსო საქართველოს წარსულის შესახებ ცნობებით, რომლებიც ამოკრიბა ბერძენ, რომაელ და სპარსელ ისტორიკოსთა თხზულებებიდან და მის წინამორბედ ევროპელ მოგზაურთა და მისიონერთა ჩანაწერებიდან. სათანადო ადგილი დაუთმო საქართველოში იმ დროს მყოფი კათოლიკე მისიონერებისა და თვით ქართველებისაგან მონათხრობ ფაქტებს (ცნობები საქართველოს შესახებ).

შარდენის თხზულება ფრანგულიდან თარგმნა, წინასიტყვაობა და კომენტარები დაურთო მზია მგალობლიშვილმა.

წიგნში არის სამი მნიშვნელოვანი ცნობა ხობის მონასტრის, ღვთისმშობლის კვართის და ხეთის შესახებ.

„მაშინ კოლხიდაში ჩამოვიდაო ერთი არქიეპისკოპოსი, თან ჩამოიტანაო ერთი მტკაველის ოდენა ნაჭერი ძელი ჭეშმარიტისა და კვართი, რომელიც მათი თქმით, ღვთისმშობელს ეკუთვნოდა; ჩვენ პატრებს იგი უნახავთ. ტილო, რომლისგანაც იგი არის შეკერილი, ყვითელი ფერისაა... მეც მინახავს იგი ხობის ეკლესიაში, სადაც ის ინახება. აქვე,  ძვირფასი თვლებით მოოჭვილ ოქროს ლუსკუმაში ვნახე გამხმარი მკლავი; როგორც ამბობენ, ეს არის წმინდა მარინეს მკლავი. ვნახე აგრეთვე წმ. კვირიკეს მკლავი და ოქროთი თუ ვერცხლით შემკული სხვა წმინდანთა ნაწილები. კვართი, რომლის შესახებაც მე ვილაპარაკე, ინახება ვერცხლისგან გაკეთებულ ყვავილებით მორთულ ებანოზის ყუთში; მასშივე არის პატარა კოლოფი, რომელშიაც დევს მაცხოვრის წვერის რამდენიმე ღერი და შოლტი, რომლითაც გვემეს მაცხოვარი...“

„ქურდებს, სიკვდილის შიშით ყველაზე მეტად ერიდებათ სოფელ ხეთას მცხოვრებ მოზომილეს ოჯახის მთავარანგელოზად წოდებულ წმ. გიორგის ხატისა“.

ილია ქვარცხავა - მეოცე საუკუნის დიდი ფიზიკოსი

საბჭოთა საქართველოში ექსპერიმენტული ფიზიკის ერთ-ერთი ფუძემდებელი ილია ფილიპეს ძე ქვარცხავა დაიბადა 1909 წლის 16 მარტს, ხობის რაიონის სოფელ საჯიჯაოში (გაღმა საჯიჯაოში), მასწავლებლის ოჯახში. დაწყებითი განათლება მიიღო დიდი ხობის შვიდწლიან სკოლაში, ხოლო საშუალო განათლება - ახალ სენაკში.

1925 წელს ი. ქვარცხავა შევიდა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფიზიკა-მათემატიკის ფაკულტეტზე, რომელიც 1930 წელს წარჩინებით დაამთავრა. ამავე წელს მას მიეცა რეკომენდაცია ასპირანტურაში შესასვლელად. 1931 წელს იგი მიავლინეს მოსკოვის უნივერსიტეტთან არსებულ ფიზიკის ინსტიტუტში.

1934 წელს ი. ქვარცხავამ მოსკოვის უნივერსიტეტში წარმატებით დაიცვა დისერტაცია თემაზე: „ელექტრონული განმუხტვის ინერცია და წყვეტილი განმუხტვის ახალი სახე“ და მიენიჭა ფიზიკა-მათემატიკის მეცნიერებათა კანდიდატის ხარისხი. ამის შემდეგ იგი მიიწვიეს მოსკოვის საკავშირო ელექტროტექნიკურ სამეცნიერო-კვლევით ინსტიტუტში მეცნიერ თანამშრომლად. იქ მან შეისწავლა ფოტოელექტრონული მოვლენები და ელექტრონთა მეორადი ემისია რთული ზედაპირიდან.

1936 წელს ი. ქვარცხავა თბილისში დაბრუნდა. იგი დანიშნეს ექსპერიმენტული ფიზიკის კათედრისა და ერთდროულად თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტთან ახალგახსნილ ფიზიკის სამეცნიერო-კვლევით ინსტიტუტში - ელექტრონული მოვლენების ლაბორატორიის გამგედ. 1938 წლიდან ი. ქვარცხავა ფიზიკა-მათემატიკის ფაკულტეტის დეკანის მოადგილედ დანიშნეს, შემდეგ კი - დეკანად. 1946 წლის მარტიდან ი. ქვარცხავა სხვა ქართველ ექსპერიმენტატორ ფიზიკოსებთან ერთად გადადის სოხუმის ფიზიკა-ტექნიკის ინსტიტუტში, სადაც ფართოდ გაიშალა მისი სამეცნიერო მუშაობა. მან მთელი თავისი ცოდნა, გამოცდილება, ერუდიცია და დაუშრეტელი ენერგია 29 წლის მანძილზე სოხუმის ინსტიტუტში ფიზიკის განვითარებას შეალია.

სოხუმის ფიზიკა-ტექნიკის ინსტიტუტი (სფტი) შეიქმნა 1950 წელს ორი გასაიდუმლოებული სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრის შერწყმით. ამ ორი ცენტრის საქმიანობა 1945-49 წლებში, დაკავშირებული იყო ყოფილი სსრკ-ს მიერ ატომური ბომბის შექმნის ტექნოლოგიებთან. აღნიშნული ცენტრების ხელმძღვანელები იყვნენ მსოფლიოში ცნობილი გერმანელი მეცნიერები პროფესორი მანფრედ ფონ არდენე და ნობელის პრემიის ლაურეატი პროფესორი გუსტავ ჰერცი. მათთან ერთად მუშაობდნენ მსოფლიოში ცნობილი მეცნიერები: მ. სტეინბეკი, პ. ტისენი, ჰ. ბარვიხი, მ. ფოლმერი, ვ. შუტცე, ნ. რილი, რ. დოეპელი და სხვები.
ინსტიტუტის საქმიანობის სფერო მოიცავდა როგორც ბირთვული და თერმობირთვული იარაღის შექმნის ტექნოლოგიებს, ასევე სამეცნიერო კვლევებს პლაზმის, მყარი ტანის ფიზიკაში, არატრადიციულ ენერგეტიკაში, ფიზიკურ ელექტრონიკაში და სხვა დარგებში.

ი. ქვარცხავას პირველი სამეცნიერო შრომები ჯერ კიდევ მოსკოვში ყოფნის დროს გამოქვეყნდა. ისინი ძირითადად ეხებოდა გაზებში განმუხტვის ინერციას. ამ პერიოდის უმთავრესი შრომა იყო: „მეორადი ემისია და ჟანგბად-ცეზიუმიანი ფოტომგრძნობიარე ზედაპირების დაღლის მოვლენა“.

მომდევნო შრომებში ი. ქვარცხავამ გააანალიზა გაზებში ფოტოელექტრული დენის გაძლიერების საკითხები და მეორადი ემისიის მოვლენები.

ი. ქვარცხავამ სოხუმში ჩამოაყალიბა ახალგაზრდა ფიზიკოსთა ჯგუფი, რომელთა შრომებმა გარკვეული წვლილი შეიტანეს ექსპერიმენტული ფიზიკის განვითარებაში.

1936 წლიდან 1946 წლამდე, სოხუმში გამგზავრებამდე, მისი რედაქციით გამოიცა: პროფესორ მ. მირიანაშვილის „ზოგადი ფიზიკის კურსი“ (I   და  II ნაწილი), აკადემიკოს ა. იოფეს „ზოგადი ფიზიკა“ (I ნაწილი);          დ. როჟანსკის - „აკუსტიკა და ოპტიკა“, ა. ტუდოროვსკის „ ელექტრობისა და მაგნიტიზმის კურსი“ და სხვა.

ი. ქვარცხავა ძირითადად იმპულსურ პროცესში პლაზმის თვისებებს სწავლობდა. მისი შრომების დაყოფა შეიძლება       ორ ჯგუფად:            I. კუმშვადი და კომბინირებული განმუხტვები;

II. კლასიკური პლაზმური ამჩქარებლები. ამ შრომებს წინ უძღოდა ერთგვარი მოსამზადებელი პერიოდი, რომლის დროსაც ქვარცხავამ გამოაქვეყნა შრომები დენის გატარებით მავთულების აფეთქების შესახებ. ამ შრომების გამოქვეყნების შემდეგ ქვარცხავა გაემგზავრა აშშ-ში ატომგულური სამეცნიერო ცენტრების მუშაობის გასაცნობად. მან იქ წაიკითხა შრომები, რომლებიც შემდეგ დაიბეჭდა აშშ-ის ორ მონოგრაფიაში.

ერთ-ერთ ფიზიკურ მოვლენას, რომელიც ქართველმა მეცნიერმა შეისწავლა და შემდგომ ამერიკელმა მეცნიერმა მაკმილანმა დაადასტურა, ქვარცხავა-მაკმილანის ელექტრო-დინამიკური აჩქარების ეფექტი ეწოდა.

1961 წელს ზალცბურგში გაიმართა III საერთაშორისო კონფერენცია პლაზმის ფიზიკის საკითხებზე, რომელშიც ი. ქვარცხავაც მონაწილეობდა. იქ მან წაიკითხა საკუთარი ექსპერიმენტების შედეგები, რითაც დაადგინა პლაზმის ახალი სივრცულ-პერიოდული სტრუქტურა. ამ დარგში გამოქვეყნებული მომდევნო შრომებით ქვარცხავამ და მისმა სოხუმელმა მოწაფეებმა საქვეყნოდ გაითქვეს სახელი.

ი. ქვარცხავას შრომების ავტორიტეტი აშკარა გახდა 1965 წელს გამართულ საერთაშორისო კონფერენციაზე, რომელიც პლაზმის ფიზიკას მიეძღვნა (ასეთ კონფერენციებს სისტემატურად ატარებს გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია სამ წელიწადში ერთხელ). ამ კონფერენციის მუშაობაში, რომელიც დიდ ბრიტანეთში შედგა, საქართველოდან მონაწილეობდნენ: ნ. ცინცაძე, ჯ. ლომინაძე, ი. ღვალაძე. ი. ქვარცხავამ ავადმყოფობის გამო ვერ მიიღო მონაწილეობა. მისმა მოხსენებამ, რომელიც ი. ღვალაძემ წაიკითხა, მაღალი შეფასება დაიმსახურა.

პლაზმის სტრუქტურა დიდი ხნის განმავლობაში იწვევდა დავას. 1964 წელს ი. ქვარცხავამ მოხსენება წაიკითხა ი. კურჩატოვის სახელობის ატომური ენერგიის ინსტიტუტში პლაზმის სტრუქტურის საკუთარი იდეების შესახებ. აკადემიკოსმა მ. ლეონტოვიჩმა გაიზიარა ქვარცხავას შეხედულებები და მიულოცა მას გამარჯვება. მისივე წინადადებით ამ სტრუქტურას „ქვარცხავას სტრუქტურა“ ეწოდა.

პლაზმის ფიზიკის მეორე მიმართულება კოაქსიალური ქვემეხებით შესწავლაა. საინტერესოა, რომ ასეთი „ქვემეხების“ პირველი კონსტრუქცია ქვარცხავამ შეიმუშავა, მაგრამ მას „მარშალის ქვემეხები“ უწოდეს ევროპაში. თუმცა ხშირად იხსენიება როგორც „მარშალ-ქვარცხავას“ ქვემეხები. ასეთი ქვემეხები გამოიყენება როგორც პლაზმის ამაჩქარებელი და გახურებული პლაზმის წყარო.

     ი. ქვარცხავა იყო შრომისმოყვარე, თავმდაბალი, კაცთმოყვარე ადამიანი. თვითონ უპრეტენზიო ყოველთვის მზად იყო მოხმარებოდა დამწყებ, ახალგაზრდა ფიზიკოსს. თბილისის უნივერსიტეტში მან მხოლოდ 10 წელი იმუშავა, მაგრამ ამ ხნის განმავლობაში ბევრის გაკეთება მოასწრო.

       ილია ქვარცხავა გარდაიცვალა 1975 წლის 17 იანვარს, სოხუმში. 

სტატია მომზადებულია შემდეგი რესურსების გამოყენებით: საქართველოს ფიზიკოსები. გამომცემლობა „საბჭოთა საქართველო“, 1982 წ.

http://www.delta.gov.ge/institute/%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%AE%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90-%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%A1-%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94/

თომას გოლცი - საქართველო, ომისა და პოლიტიკური ქაოსის კრონიკა საბჭოთა კავკასიაში

იმისათვის, რომ საზოგადოებამ გადადგას სწორი ნაბიჯები და გაისიგრძეგანოს წარსულის ობიექტურად გააზრების მნიშვნელობა აუცილებელია საკუთარი ისტორიის შეულამაზებლად და ხოტბა-დიდების გარეშე შესწავლა და შეფასება. ვინც მსგავსი კრიტერიუმებით უდგება ქვეყნის წარსულს, მისთვის თომას გოლცის წიგნი - „ომისა და პოლიტიკური ქაოსის ქრონიკა პოსტსაბჭოთა კავკასიაში“ დიდი საჩუქარია.

უცხოელის თვალით დანახული საქართველო, სამოქალაქო ომი, აფხაზეთის კონფლიქტი, სისხლიანი აგვისტო, პოლიტიკოსები, რიგითი მოქალაქეები. ავტორმა 1992-2008 წლებში განვითარებული მოვლენები სულ სხვა კუთხით დაგვანახა. ზოგიერთი, ერთი შეხედვით ყველასათვის ნაცნობი ფაქტისა თუ მოვლენის განსხვავებული ინტერპრეტაცია შემოგვთავაზა.

„არის ამ წიგნში რაღაც ისეთი, რაც შეგძრავს და სამუდამოდ დაგამახსოვრებს თავს. ესაა სიმართლე, შიშველი ფაქტები, რომლებსაც ყველგან ვერ წაიკითხავ, რადგან ყველა ვერ ახერხებს ასე - მიკერძოებისა და ფარისევლობის გარეშე წერას“ (ნაწყვეტი წიგნის ანოტაციიდან).

ნაწყვეტები თომას გოლცის წიგნიდან

-თბილისში სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეზოში შუა სექტემბრის თვეში გამსახურდიას საწინააღმდეგო გამოსვლები იმართებოდა. გამოსვლებს სათავეში ძირითადად განათლებული, ინგლისურად კარგად მოსაუბრე ხალხი ედგა. უცხოური მედია მათ რატომღაც „დასავლურად ორიენტირებულ ინტელიგენციად“ მოიხსენიებდა. მათი მოწინააღმდეგენი სოფლის უბრალო ხალხი გახლდათ, გამსახურდიას მხარდამჭერნი, რომელთაც ინგლისური ესმოდათ და ხშირად ძალიან ცუდი რუსულით საუბრობდნენ. ამის გამო ისინი უცხოელი ჟურნალისტებისგან მუდმივად იგნორირებულნი რჩებოდნენ და მოიხსენიებოდნენ როგორც „ულტრანაციონალისტი მეამბოხეები.

-გამსახურდია არ გახლდათ აჩრდილი. ეს იდეა იყო. არ ჰქონდა მნიშვნელობა, თუ სად იქნებოდა ფიზიკურად. გამსახურდია საქართველოს დამოუკიდებლობის იდეად იქცა, რისი გათელვაც მოახერხეს მოწინააღმდეგეებმა.

- იანვრის ცივი, სუსხიანი დილა... იქვე თვითმცლელი იდგა. მას ერთი გოჯი სისქის რკინის კედლები ჰქონდა გარშემოვლებული. ეს იყო გაჭირვებული კაცის თვითნაკეთი ჯავშანმანქანა.

- შეგეძლო დიდებული ხუთოთახიანი ბინა თვეში 100 დოლარად გექირავათ უმუშევარი, მრავალი ენის მცოდნე ფილოლოგისგან, თან მოახლედაც აგეყვანათ იგი.

- ძირითადად ოპოზიცია ისროდა. როგორც ტელევიზიიდან, ან ან საგაზეთო ფოტოებიდან ვხედავდით, ისინი არ ჰგავდნენ ჩვეულებრივ, სამსახურიდან დათხოვნილ პროფესორებს, არც იმ ხალხს, პოლიტიკური კულტუტის სემინარებს რომ უძღვებიან ხოლმე. ესენი იყვნენ წმინდა წყლის პუტჩისტები, რომელთა ხელშიც აღმოჩნდა მძიმე შეიარაღების არსენალი. აუცილებელი არ იყო, ყოფილიყავით დიდი კონსპირაციული თეორიების შეშლილი მორწმუნე, რომ გაგეგო, თუ რა ხდებოდა თბილისის ქუჩებში. ვიღაცამ იარაღით მოამარაგა ქართველი იმისათვის, რომ ადვილად მოეკლა მეორე ქართველი. ეს ვიღაცა კი რუსეთი იყო...

- ჩვენი მორალური გადაგვარება საბჭო ეპოქის 60-იანი წლებიდან იწყება, სწორედ მაშინ, როცა ადვილად შოულობდნენ ფულს, ყიდულობდნენ თანამდებობებსა და ხარისხებს. აი, სწორედ მაშინ ჩამოყალიბდა ქართველი კაცის კულტი - წამოიწყო პეტრემ (მამრაძე ლ.ღ.), როგორც კი დასრულდა ჩვენი ლიტერატურული მისალმება და საქართველოზე შევუდექით საუბარს, სწორედ ამ კულტმა გვიბიძგა ისეთი ხალხის აღზევებისკენ, როგორიც იყო ჯაბა იოსელიანი. ამან მიგვიყვანა საერთო განათლების დაცემისაკენ.

- უცნაური იყო ისიც, რომ უსაფრთხოებისთვის მისი (შევარდნაძის) პირადი მცველები ფორტ-ბრეგსა და CIA-ს უწყებებში გადიოდნენ ტრენინგებს. ნიღბიანი სპეცრაზმელების მაღალკალიბრიან ტყვიებს თბილისში უკვე „ბეიკერებს“ ეძახდნენ, პოლიციის გერმანულ ნაგაზებს კი „გენშერებს“.

- ჩემი ცხოვრების მიზანია აღვზარდო მეორე შევარდნაძე. - გამანდო თავისი მხურვალე სურვილი პროფესორმა რონდელმა ერთ-ერთი შეხვედრის დროს, როცა ჩვენ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ცივ და ჩაბნელებულ შენობაში სტუდენტების შესახებ ვსაუბრობდით. ხშირად რონდელი თავის სტუდენტებს შინელითა და სანთლით ხელში უტარებდა ლექციებს. - მხოლოდ შევარდნაძისნაირ გენიოსს თუ შეუძლია გამოიყვანოს შეშლილი პოეტებისა და მხატვრების ნაცია იმ კატასტროფიდან, სადაც დღეს აღმოვჩნდით.

- 2008 წელი ... ხობის შესასვლელთან შეეჩერებინათ რამდენიმე ავტომზიდი. უდარდელად გაშხლართულიყვნენ ჩრდილში ჯარისკაცები, ისინი ხომ ჩვეული რუსული წესრიგის დასამყარებლად იყვნენ შემოსულები და არც კი ცდილობდნენ შეენიღბათ თავიანთი სამხედრო „ინკვიზიცია“. უცნაური იყო იმ ხალხის გულგრილობა, ჩემთან ერთად რომ მგზავრობდნენ. რამდენიმე სამხედრო ნაწილს ჩავუარეთ, ზოგიერთები გზის პირას იყვნენ გაშოტილები, ზოგს კარავი გაეშალა შორიახლოს... ავტობუსში ერთ მგზავრსაც არ წამოსცდენია რაიმე აუგი მათი მისამართით, თუნდაც აბუჩად ასაგდები სიტყვა. როგორც ჩანს ჩემი თანამგზავრები კარგად ხვდებოდნენ, რომ აზრი არ ჰქონდა მათ უარყოფით ჟესტებს, ან მორჩილად შეგუებულებს გარდაუვალი ეგონათ ყველაფერი რასაც ამ მინიბუსის სარკმლიდან ხედავდნენ. შემზარარავ გულგრულობას ამჟღავნებდნენ საკუთარი ეროვნული რწმენის მიმართ. სხვა რა შეეძლოთ!

ჯაჯუ ჯორჯიკიას „მინიატურები“

მეოცე საუკუნის პირველ ნახევარში მოღვაწეობდა მწერალი და მთარგმნელი ჯაჯუ (კონსტანტინე) ჯორჯიკია. ჯ. ჯორჯიკია აქტიურად მონაწილეობდა ლიტერატურულ და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში.

კონსტანტინე ჯორჯიკია დაიბადა 1885 წელს სოფელ ნოჯიხევში (ხობის რაიონი). 1904 წელს ჩაირიცხა ვალაბრის (საფრანგეთი) სასოფლო-სამეურნეო ინსტიტუტის აგრო-ბიოლოგიურ ფაკულტეტზე.1907 წელს დაბრუნდა სამშობლოში და ქუთაისის სკოლებში ასწავლიდა ფრანგულ ენასა და ბუნებისმეტყველებას; 1911 წლიდან იყო საქართველოს საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოების ქუთაისის განყოფილების გამგეობის დამფუძნებელი წევრი; 1921-1931წწ. - სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკუმის დირექტორი; XXს. 10-იანი წლებიდან მისი მინიატურები, მოთხრობები და თარგმანები იბეჭდებოდა ჟურნალ-გაზეთებში - "სახალხო გაზეთი", "იმერეთი", "კოლხიდა", "სამშობლო", "გრდემლი", "ოქროს ვერძი" და სხვა; იმდროინდელი ქართული კრიტიკა მის შემოქმედებას მაღალ შეფასებას აძლევდა; 1914 წელს გამოვიდა მწერლის თხზულებათა პირველი კრებული; 1925 წელს - მეორე - "ფერადი მოთხრობები"; ავტორია აგრეთვე ფრანგული ენის სასკოლო სახელმძღვანელოებისა.

ჯ. ჯორჯიკიას შემოქმედება მრავალმხრივ არის საინტერესო. ვისაც, ერთხელ მაინც წაუკითხავს მისი მინიატურები, არასდროს დაავიწყდება მწერლის სტილი და ლაკონურობა.

1925 წელს გამოიცა მწერლის მოთხრობების მეორე კრებული - „ფერადი მოთხრობები“. კრებულში შესული ყველა მინიატურა ერთნაირი მხატვრული ღირებულების არ არის, მაგრამ ზოგიერთი თამამად შეიძლება შევიტანოთ იგავური ან ფილოსოფიური ბელეტრისტიკის ქართულ ანთოლოგიაში.

წარმოსახულისა და რეალურის ურთიერთმიმართების საკითხი ისეთივე ძველია, როგორც თვით ლიტერატურა. მოთხრობა „თაიგული“ სწორედ ამ საკითხის მხატვრულ ინტერპრეტაციას წარმოადგენს.

მინიატურების ერთ-ერთი განსაკუთრებული ნიშანი ის არის, რომ მწერალი სიტყვების მინიმალური რაოდენობით ახერხებს გადმოსცეს ფილოსოფიური აზრები, ისე, რომ ეს გასაგები იყოს რიგითი მკითხველისათვის.

კრებულში შესულია რელიგიურ თემაზე შექმნილი მოთხრობები. მაგალითად, „სიყვარული“ -

მწერალი გვეუბნება, რომ ყველაფრის საფუძველდამდები და მაცოცხლებელი სიყვარულია. იქ სადაც სიყვარულია, ბოროტება მარცხდება და უკან იხევს.

კ. ჯორჯიკიას შემოქმედებას მაღალ შეფასებას აძლევდა ცნობილი მწერალი გრიგოლ რობაქიძე - „ცოტა ხნის წინ გამოიცა ახალგაზრდა ქართველი მწერლის, ჯორჯიკიას ნაწარმოებების პირველი პატარა ტომი. სამეგრელოს მკვიდრმა თავის თავში შეკრიბა თითქმის ყველა სიმდიდრე საქართველოს ამ შესანიშნავი კუთხისა. სამეგრელო ძველი კოლხიდაა, საიდანაც სათავეს იღებს ქართული კულტურა, ის დღემდე რჩება საქართველოს ერთ-ერთ ყველაზე მდიდარ ეთნოგრაფიულ ერთეულად. მუქ-ლურჯი ზღვის ნაპირები ქარივით მოაქანებენ აქეთ ტკბილსურნელოვან მითებს, რომელთა დამაბრმავებელ მდინარებაში დროდადრო ჩაგესმის ძველი ელადის გასხივოსნებული ფანტაზიის ნამსხვრევების ხმაური; უზარმაზარი ტყეების ქალწულებრივი სიიღრმეები უყვებიან მას ზღაპრულ ამბებს, რომელთა ჯადოსნურ ნახჭებში იგრძნობა გადამფრენი ფრინველების ლაღი ქროლა. ამ ორმა მომენტმა საბოლოოდ განსაზღვრა ჯორჯიკიას შემოქმედებითი ფანტაზია: ერთი მხრივ, ელინური მითოლოგიური ფანტაზიის გადამტვრეული სხივები; მეორე მხრივ, კი - კოლხიდური ხალხური თქმულებები“ (გრ. რობაქიძე - ომი და კულტურა, გამომცემლობა არტანუჯი, 2014წ.).

ცნობილ კრიტიკოსს, კიტა აბაშიძეს ჯ. ჯორჯიკია ოსკარ უაილდის ტიპის მწერლობის განმახორციელებლად მიაჩნდა.

ჯორჯიკიას შემოქმედებას დაბალ შეფასებას აძლევდა გალაკტიონი - „მე ვამტკიცებ, რომ ჯ. ჯორჯიკია, სრულიად უბრალო, ჯერჯერობით უსახო და, მართლაც, ყოველ გვარ პრეტენზიას მოკლებული მწერალია“ (გ. ტაბიძე, ახალი მწიგნობარი, 1915 წ.)

ჯ. ჯორჯიკია 1931 წლიდან მოღვაწეობდა თბილისში, უმთავრესად პედაგოგიურ სარბიელზე (საქართველოს თეატრალური ინსტიტუტი, ყოფილი 23-ე სკოლა და სხვა); 1944 წლიდან სიცოცხლის ბოლომდე იგი თბილისის ვაჟთა I საშუალო სკოლის დირექტორი იყო; მან დიდი წვლილი შეიტანა სკოლის მატერიალურ-ტექნიკური ბაზისა და სასწავლო-აღმზრდელობითი პროცესის გასაუმჯობესებლად, ფართო ასპარეზი დაუთმო მოსწავლეთა საგნობრივ, ლიტერატურულ, თეატრალურ და სხვა შემოქმედებას, ამასთან მოსწავლეებს უნერგავდა დიდსულოვნებასა და პატრიოტიზმს.

ჯაჯუ ჯორჯიკიას, როგორც საზოგადო მოღვაწესა და პედაგოგს განსაკუთრებული სითბოთი და სიყვარულით იხსნებენ მისი მოსწავლეები.

მსახიობ ნინო ანჯაფარიძის მოგონება - „ნუ ძალიან თბილისური... ჩემს ყოფილ პირველ საშუალო სკოლაში, ახლა გიმნაზია ჰქვია, ადრე დირექტორი ყოფილა ვათა და კოკა ჯორჯიკიების ბაბუა... ულამაზესი კაცი... ჯაჯუ ჯორჯიკია... მამას და ზურიკოს კი ასწავლიდა საუკეთესო მასწავლებელი ნინო ალადაშვილი (გაუთხოვარი)... მაშინ ბიჭები და გოგოები ცალკე სწავლობდნენ... ნინო უმკაცრესი ყოფილა... ერთხელაც, ზურიკოს თაოსნობით, გაკვეთილის წინ, დაფაზე ბიჭებს დაუხატავთ ის... სამ ასოზე რომ იწყება და მთავრდება... ქალბატონი ნინო კლასში შემოვიდა... შეხედა ნახატს და გამოიძახა ბატონი დირექტორი... ჯაჯუ შემოვიდა და ნინო ეუბნება: „ნახეთ, ამ უსინდისოებმა თვითმფრინავი დახატესო"... ჯაჯუმ დაფას შეხედა და ქალბატონ ნინოს ჰკითხა: „ქალბატონო ნინო, თვითმფრინავიც არა გაქვთ ნანახიო?...".

თენგიზ სიგუას მოგონება - „დავამთავრე პირველი ვაჟთა სკოლა. შესაბამის ოლიმპიადებზე ხშირად ვიმარჯვებდი. ეს სკოლა თავისი ორასწლოვანი ისტორიით იყო ცნობილი. განსაკუთრებით მახსენდება დირექტორი - ბატონი ჯაჯუ ჯორჯიკია - მწერალი-ნოველისტი. საინტერესო იყო მისი ზნეობრივი კრედო. იგი ფედერალისტი და ანტიკომუნისტი იყო. პარადოქსი მდგომარეობდა იმაში, რომ ბატონ ჯაჯუს ევალებოდა საბჭოთა კონსტიტუციის კურსის წაკითხვა, თუმცაღა არასდროს უსაუბრია ამ თემაზე. განათლება მას საფრანგეთში ჰქონდა მიღებული, შესანიშნავი მოუბარი იყო, მის გაკვეთილზე ბუზის გაფრენის ხმას გაიგებდით. ისტორიკოსიც იყო და ფილოლოგიც პროფესიით“.

 წელს, ჯაჯუ ჯორჯიკიას გარდაცვალებიდან 65 წელი სრულდება.