ალბერ კამიუს დაბადებიდან 100 წელი შესრულდა

7 ნოემბერს მსოფლიო ლიტერატურის ერთ-ერთი უთვალსაჩინოესი წარმომადგენლის ალბერ კამიუს (საფრანგეთი) დაბადებიდან 100 წელი შესრულდა.

გიყვარდეს კლასიკური ლიტერატურა და არ გქონდეს წაკითხული კამიუ წარმოუდგენელია. Gიყვარდეს წიგნი და არ მოგწონდეს კამიუ აბსურდულია. ქართულ ენაზე კამიუს ყველა მნიშვნელოვანი ნაწარმოები (შავი ჭირი, უცხო, სიზიფის მითი, დაცემა) თარგმნილია. ხობელ ლიტერატურის მოყვარულთ, ვისაც საკუთარ ბიბლიოთეკაში კამიუ არ მოეპოვება შეუძლიათ ისარგებლონ ქ. ხობის ცენტრალურ ბიბლიოთეკაში დაცული წიგნადი ფონდით (შავი ჭირი, კალიგულა, დაცემა, გადასახლება და სამეფო).

კამიუს შემოქმედება მრავალფეროვანი და მეტად ღრმაა. ამ წერილის მიზანი კამიუს შემოქმედების ზედაპირული მიმოხილვაც კი არ არის; მხოლოდ ბიძგის მიმცემია მკითხველისთვის.

კამიუს პერსონაჟები რადიკალურად განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან. მსურს ორიოდე სიტყვა მოგახსენოთ “შავი ჭირის” ერთ-ერთ პერსონაჟზე-მღვდელ პანელუზე.

ალჟირის ქალაქ ორანს 194. (წელი სიმბოლურია) წელს დიდი უბედურება დაატყდა თავს- შავი ჭირი. შენის გავრცელება მოსახლეობას პირველად მკვდარი ვირთხების მეშვეობით ემცნო, რომლებითაც მოფენილი იყო ქალაქი. პიდემიამ მრავალი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა. შენის წინააღმდეგ დაუღალავად იბრძვის ექიმი ბერნარ რიე (სიზიფის სიმბოლოს რეალიზაცია), რომელსაც სხვებთან ერთად გარკვეული “ცვლილებების” შემდეგ მხარში უდგება მღვდელი, რომლის მსოფლმხედველობა ძირეულად განსხვავდება რიეს შეხედულებებისაგან სიკვდილ-სიცოცხლეზე.

ჩვენ შეგვიძლია პანელუს მაგალითზე აზრი მივადევნოთ ადამიანის სულისა და გონების მეტამორფოზას , რაც გამოწვეულია სიკვდილ-სიცოცხლესთან უშუალო შეჯახებით.

ეპიდემიის გავრცელების შემდეგ პანელუ ეკლესიის ამბიონიდან მორიგ ქადაგებას წარმოთქვამს: ძმებო, უბედურება გეწვიათ (და არა გვეწვია), თქვენ ეს დაიმსახურეთ (თქვენ და არა ჩვენ. ბავშვის ტანჯვის ნახვის შემდეგ თქვენ შეიცვლება ჩვენით); :აქ ისტორიაში, ეს უბედურება პირველად მოგვევლინა, რათა ღვთის მგმობელი დაესაჯა, ფარაონი ეურჩებოდა უფლის ნებას-სურვილს და შავმა ჭირმა იგი მუხლებზე დააჩოქა…”. პანელუს სიტყვები მეტად მკაცრია, ის ყველა ცოდვილს შავი ჭირით ემუქრება, ხოლო ქრისტიანულ თანაგრძნობაზე ერთი სიტყვაც კი არ დასცდენია. მისი მორალი პასიურ ქრისტიანობას ქადაგებს-მხოლოდ დათმენა და არა ქმედება. მისი სიტყვების ეფექტის გასაძლიერებლას ეკლესიის ისტორიიდან აბისინიელთა მაგალითიც მოჰყავს, სადაც ჯანმრთელი აბისინიელები შავი ჭირით შეპყრობილებს ეხუტებოდნენ, რათა თვითონაც დაავადებულიყვნენ და ტკივილის დათმენის გზით ამაღლებულიყვნენ.

მამა პანელუ “თავისი” თვალებით ნახავს სიკვდილთან მებრძოლ ბავშვს, რომელიც სენმა სარეცელს მიაჯაჭვა და ამბობს “ღმერთო გადაარჩინე ეს ბავშვი”. ამ “შეჯახებას” ამაოდ არ ჩაუვლია, ნელ-ნელა ლღობას იწყებს უმოქმედობის “სიკერპე”. ამის შემდეგ, სანიტარულ რაზმში შედის და არ შორდება ჰოსპიტლებსა და უბნებს, სადაც შავი ჭირი ბობოქრობს.

მეორე ქადაგებაში მღვდლის ტონი შეცვლილია, უფრო მოსიყვარულეა და დაცლილია ფანატიზმისთვის დამახასიათებელი უკიდურესობებისაგან – “ძმანო ჩემნო, ღვთის სიყვარული ერთობ ძნელი სიყვარულია. იგი საკუთარი თავის დავიწყებასა და დამდაბლებას მოითხოვს. მაგრამ მას ძალუძს, განაქარვოს ბავშვის ტანჯვა და სიკვდილი………. . . აი, ის ძნელი გაკვეთილი, თქვენთან ერთად მეც რომ უნდა ვიტვირთო”.

მღვდელი პანელუ შავი ჭირით ავადდება (აბსურდის ფილოსოფიის ელემენტი), მაგრამ უარს ამბობს ექიმის დახმარებაზე და კვდება.

კამიუ “აბსურდის ფილოსოფიის” გამორჩეული წარმომადგენელია და მღვდლის გონების “სტენოგრამის” უკეთ გასაგებად რამდენიმე ციტატას მოვიყვან კამიუს ფილოსოფიური ნაწარმოებიდან – “სიზიფის მითი”. “ მხოლოდ ერთი მნიშვნელოვანი ფილოსოფიური პრობლემა არსებობს: თვითმკვლელობა. Gგადაწყვიტო, ეს ცხოვრება ღირს თუ არა იმად, რომ ბოლომდე გალიო, იგივეა, რაც ძირითად ფილოსოფიურ კითხვას გასცე პასუხი”; “მე ვთვლი, რომ საჭირბოროტო საკითხებიდან ყველაზე მნიშვნელოვანი ცხოვრების აზრია”; ადამიანსა და მის ცხოვრებას შორის, მსახიობსა და მის დეკორაციას შორის წამოჭრილი ეს განხეთქილება არის სწორედ აბსურდის გრძნობა”.

კვდება, კვდება ადამიანი, მაგრამ “შავი ჭირის ბაცილა არასოდეს კვდება და არც არასოდეს ქრება, რომ მას შეუძლია ათეულობით წელი ეძინოს ავეჯსა თუ თეთრეულში, მოთმინებით იცადოს ოთახებში…. . . და იქნებ, ერთი დღეც დადგეს, როცა ადამიანთა საუბედუროდ (რიეს პოზიცია) თუ მათ ჭკუის სასწავლებლად (პანელუს პოზიცია), შავი ჭირი კვლავ გამოაღვიძებს ვირთხებს და სასიკვდილოდ გამოაგზავნის ბედნიერ ქალაქში”.

კულტურა ყველას და არავის

მეოცე საუკუნის დიდი ესპანელი მოაზროვნე ხოსე ორტეგა ი გასეტი (1883-1955) თავის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ნაშრომში “ხელოვნების დეჰუმანიზაცია” ამბობს: “ხელოვნება ყველასათვის კი არაა, მხოლოდ ადამიანთა ძალზე მცირერიცხოვანი კატეგორიისთვისაა განკუთვნილი. ეს ადამიანები, შესაძლოა სხვებზე უფრო მნიშვნელოვანიც არიან, მაგრამ აშკარად არ გვანან დანარჩენებს”.

ვისაც მსგავს თემებზე გიფიქრიათ მივყვეთ გასეტის აზრის მდინარებას და სიღრმისეულად გავაანალიზოთ რატომ გვექცევა ასე “ მკაცრად” ჩვენ, კულტურულ და ხელოვნების მოყვარულ ხალხს.
1. ხელოვნება ყველასთვის არ არის განკუთვნილი.
2. ხელოვნება მხოლოდ ადამიანთა მცირერიცხოვანი ნაწილისთვისაა განკუთვნილი და ეს ადამიანები საზოგადოებრიობის უმრავლესობაზე უმნიშვნელოვანესიც არიან მრავალნი არიან ჩინებულ და მცირედნი რჩეულ .
რატომ არ არის ხელოვნება ყველასათვის. Gგანა ყველას არ მიუწვდება ხელი წაიკითხოს მსოფლიო ლიტერატურის შედევრები, ეწვიოს სამხატვრო გალერეებს, დაესწროს სპექტაკლებს და ა.შ. განა თითქმის ყველანი კულტურისა და ხელოვნების წიაღში არ ვიმყოფებით. გასეტის აზრით ხელოვნება ასე მარტივად ვერ ახდენს ადამიანზე სასიკეთო გავლენას. კი ბატონო ვუყურებთ და ვკითხულობთ, მაგრამ რაღაცას ვაკლებთ. “ადამიანთა უმრავლესობისთვის ესთეტიკური ტკბობა, არსებითად არ განსხვავდება იმ განცდებისაგან, რომლებიც განუყრელად თან ახლავს მათ (ჩვენს ლ.ღ.) ყოველდღიურ ყოფას. Gგანსხვავება მხოლოდ უმნიშვნელო, მეორეხარისხოვან წვრილმანებშია…. . . საბოლოო ანგარიშით საგანი, ობიექტი, რომლისკენაც მიმართულია ხელოვნება და, ამასთან მისი დანარჩენი ატრიბუტებიც, – ადამიანთა უმრავლესობისთვის იგივეა რაც ყოველდღიურ ცხოვრებაში – ადამიანები და მათი ვნებები. ამიტომ ხელოვნებას ისინი უწოდებენ ამ საშუალებათა ერთობლიობას, რომელთა მეშვეობითაც მიიღწევა მათი კონტაქტი ყოველივე იმასთან, რაც საინტერესოა ჩვენს ცხოვრებაში. ამნაირ მაყურებლებს შეუძლიათ მხოლოდ იმდენად დაუშვან წმინდა მხატვრული ფორმები, ირეალურობა და ფანტასია, რამდენადაც ეს ფორმები არ არღვევენ ადამიანთა სახეებისა თუ კაცთა ბედ-იღბლის მათთვის ჩვეულ აღქმას”.
”ამას ვერ დავეთანხმებით” რადგან ჩვენ მაინც ყველაზე მეტად გვიყვარს და ვიცით ხელოვნება, ეს ჩვენ არ გვეხება ეს სხვაზე თქვა გასეტმა.
მაგრამ ჩვენს ყოველდღიურობაზე დაკვირვება სულ სხვა სურათს გვიხატავს –გასეტისეულს. sაბაზრო ეკონომიკის პირობებში მედია-მარკეტინგის მარტივი ჭეშმარიტებაა საეთერო დროის საუკეთესო ნაწილი ეთმობა იმ გადაცემებს, რომლებსაც ხალხის უმრავლესობას აინტერესებს ანუ ხალხი დამკვეთია ხოლო ტელევიზია შემსრულებელი. ბა ვნახოთ რა ხდება ამ მხრივ ქართულ ტელესივრცეში. ჯერ გადის ყველასათვის განკუთვნილი “ჩემი ცოლის დაქალები”, ხოლო შემდეგ ინტელექტუალური თამაში. შესანიშნავი რადიოგადაცემა “წიგნები “ დაიხურა სპონსორის ვერ მოძიების გამო. აბა მოდით ვნახოთ რამდენი ბობოლა სპონსორი ჰყავს “შოუებს”. არადა ტელევიზიის მაჯისცემა არ ტყუის, ის ზედმიწევნით გრძნობს თუ რა უნდა ხალხს. აშკარაა, რომ თურქული სერიალები უმჯობესია გადიოდეს ტელევიზიით, ვიდრე ხალხი ისმენდეს “გიჟ” დონ კიხოტზე და “იდიოტ” მიშკინზე “აბსურდულ” საუბარს.
გასაგებია, რომ მცირერიცხოვანნი არიანნ, ხშირად დაჩაგრულნი, შეურაცხყოფილნი და გარიყულნი, მაგრამ სწორედ ასეთ ადამიანებს აკისრიათ ფარულად საზოგადოების სწორი გზით განვითარების მეჩირაღდნის ფუნქცია- “ეს ადამიანები შესაძლოა სხვებზე უფრო მნიშვნელოვანიც არიან” (გასეტი). ასეთი პიროვნებების მიმართ საზოგადოება მტრულადაა განწყობილი, არ უყვართ რადგან ისინი ჩვენ გვამხელენ, ჩვენს თავს გვაჩვენებენ ისეთს როგორიც ვართ ჭეშმარიტად. გავიხსენოთ სოკრატე, ბერძენთა სინდისი, რომელიც მხილებულმა საზოგადოებამ გაასამართლა და სასიკვდილო განაჩენი გამოუტანა.
Eეს პროცესი შეუქცევადია და მანამ იქნება სანამ ეს სამყარო იარსებებს, რადგან ეს ჩვენი ბუნებრივი მდგომარეობაა.
რა ვქნათ! ძნელი საპასუხოა. ალბათ -მეტი წავიკითხოთ ძველი, ახალი და უახლესი ლიტერატურა და “ყველაფერი კარგად იქნება”.
P.S
“მეზობელ” ქალაქში გამართულ ცონცერტს, სადაც არც ერთი სიმღერა ცოცხლად არ შეუსრულებიათ 700 მაყურებელი, ხოლო ვაჟა-ფშაველას პოეზიისადმი მიძღვნილ საღამოს 32 ადამიანი ესწრებოდა.

ვისაც ვოლტერი არ წაუკითხავს – წავიკითხოთ თუ არა ვოლტერი?!

ფრანსუა მარი არუე, იგივე ვოლტერი. XVIII საუკუნის ფრანგული განმანათლებლობის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი წარმომადგენელი. შესაშურია ვოლტერის შრომისნაყოფიერება, მისმა მრავალმხრივმა შემოქმედებითმა მემკვიდრეობამ 99 ტომი შეადგინა.

ვოლტერის შეხედულებები და პრაქტიკული საქმიანობა ხშირად წინააღმდეგობრივი ხასიათისაა – ის რელიგიას ებრძოდა, მაგრამ საკუთარი ხარჯებით ეკლესია ააგო, რომელსაც ამშვენებდა წარწერა “ღმერთს ვოლტერისაგან”; აბსოლუტურ მონარქიას ებრძოდა და კონსტიტუციური მონარქიის მომხრე იყო.
ჩვენში ბევრი ვოლტერს რწმენისათვის “საშიშ” მწერლად მიიჩნევს. მის მიერ რელიგიოუს წინააღმდეგ გამოთქმული შეხედულებები აფორიაქებთ. მაინც რას ამბობდა ვოლტერი ასეთს – 1755 წელს ლისაბონში მომხდარმა მიწისძვრამ ქალაქი დაანგრია და 30000 ადამიანი იმსხვერპლა. ამ მოვლენასთან დაკავშირებით ვოლტერი სვამს კითხვებს “ არ იცოდა რა მოხდებოდა? არ სურდა მისი აცილება? თუ არ შეეძლო? დაღუპულები უფრო ცოდვილნი იყვნენ ვიდრე პარიზის მცხოვრებნი, რომლებიც ამ დროს მხიარულობდნენ? რატომ ხდება, რომ ამქვეყნად სათნო ადამიანები ხშირად ისჯებიან, ხოლო არამზადები ბედნიერნი არიან?. ეს კითხვები ნებისმიერ საღად მოაზროვნე ადამიანს აწვალებდა და დღესაც აწვალებს. ანალოგიური კითხვები აწვალებდა არაერთ საეკლესიო მწერალს. სგავს კითხვებს სვამდნენ და გადაწყვეტის გზებს სახავდნენ დოსტოევსკი, ტოლსტოი, ნეტარი ავგუსტინე, პასკალი და მრავალი სხვა მოაზროვნე. ანალოგიურ საკითხებზე წერდნენ როგორც ანტიკური პერიოდის ასევე შუა საუკუნეების მოაზროვნეები (მწერლები, ფილოსოფოსები). ვოლტერის დამსახურება იმაში მდგომარეობს, რომ “ძველი” სრულიად ახალ ძალას იძენდა. მას ჰქონდა უნარი ეპოქალური ამოცანა რაიმე კონკრეტული ფაქტისათვის დაეკავშირებინა და ამით აბსტრაქტული იდეისათვის სრული კონკრეტულობა და რეალური ძალა მიენიჭებინა” (გ. თევზაძე. Aხალი ფილოსოფიის ისტორია. ნაწილი პირველი).
ვოლტერის მრავალფეროვან შემოქმედებაში ცალკე გამოყოფენ ე.წ. ფილოსოფიურ მოთხრობებს (ზადიგი, კანდიდი, ბაბილონის პრინცესა და სხვები).
 კანდიდი ანუ ოპტიმიზმი არის ვოლტერის ერთ-ერთი საუკეთესო ფილოსოფიური მოთხრობა, რომელშიც გაპამპულებულია გერმანელი ფილოსოფოსის ლაიბნიცის აზრი “ყველა სამყაროთა შორის საუკეთესო” სამყაროს შესახებ. მოთხრობაში გულუბრყვილო და გულწრფელი ლაიბნიციანელის (ოპტიმისტის) სახით გამოყვანილია კანდიდის მეგობარი პანგლოსი – ”მართლა ჩემო ძვირფასო – ჰკითხა მას კანდიდმა, – როდესაც გახრჩობენ, უმოწყალოდ გცემენ, გალერაზე ნიჩბებს უსვამდით, მაინც ფიქრობდით, რომ ქვეყნად ყოველივე უკეთესისკენ მიემართება?
-მე ყოველთვის ჩემს უწინდელ აზრზე ვდგავარ, -უპასუხა პანგლოსმა, -რადგან, ბოლოს და ბოლოს, მე ფილოსოფოსი ვარ და ჩემი აზრების უარყოფა არ შემფერის, შეუძლებელია, ლაიბნიცი ცდებოდეს; წინასწარ დადგენილი ჰარმონია ამქვეყნად ისევე მშვენიერი რამ არის, როგორც სამყაროს სისრულე და არაწონადი მატერია”. მაგრამ პანგლოსის იდეა კანდიდთან მოგზაორობისას თავს გადახდენილ ფათერაკებთან (ხშირად ფანტასტიკის სფეროდან) ერთად იმსხვრევა, კანდიდის ეჭვი ძლიერდება……. . . შინ დაბრუნებული კანდიდი მეგობრებთან ერთად ბაღს ამუშავებს და ალბათ ფიქრობს ჭეშმარიტად ეს სამყარო არ არის საუკეთესო საუკეთესოთა შორის, რადგან აქ ბატონობს ბევრი ისეთი რამ რაც აბსოლუტურად საფუძვლიანად გვაფიქრებინებს, რომ “ეს ის არ არის”.
ამის გარდა ძალიან ბევრ სასარგებლო რამეს იპოვის მკითხველი კანდიდში, აქ არის უტოპიური სახელმწიფო ელდორადოში, მოგზაურობა დედამიწის სხვადასხვა მხარეში, ფათერაკები, სხვადასხვა ჯურისა და მრწამსის ხალხი, არაიშვიათად ფილოსოფიური წიაღსვლები და ა. შ. რაც მთავარია ვისაც “სქელი” წიგნების “ეშინია” კანდიდი სულ რაღაც 111 გვერდია, იკითხება მარტივად და საინტერესოდ.
ვისაც წაკითხვა სურს –ვოლტერი ფილოსოფიური მოთხრობები. მსოფლიო ლიტერატურის ბიბლიოთეკა. 1992 წ.

ჩემს სოფელში (ახალი ხიბულა) არსებული მიცვალებულის დატირების წეს-ჩვეულებანი

მიცვალებულის დატირების (გასვენების) ცერემონიალი (ონგარუ) თეატრალური სანახაობისათვის დამახასიათებელი ნიშნებით ხასიათდება. სადაც ყველას თავისი როლი აქვს და ერთიანი წეს-ჩვეულებებით განსაზღვრულ კანონზომიერებას ექვემდებარება.

ამ წერილში მინდა გესაუბროთ სოფელ ახალ ხიბულაში დაცული (არსებული) ტრადიციების მიხედვით გამართულ მიცვალებულის დატირების ცერემონიაზე. რომლის საილუსტრაციოდ მოხმობილი იქნება ფაქტები, მაგალითები როგორც წერილის ავტორის მიერ უშუალოდ ნანახი, ასევე “ძველების” მიერ მონათხრობი.
აქ მოთხრობილი წეს-ჩვეულებების ნაწილი უცნაურობით ხასიათდება, მაგრამ ყველაფერს თავისი, ხშირ შემთხვევაში საკმაოდ რაციონალური ახსნა აქვს.
როცა გარდაიცვალება ადამიანი ოჯახის უფროსი ქალი (რა თქმა უნდა თუ ძალა და უნარი შესწევს) კივილით (შეცხადება) სამეზობლოს ამცნობს, რომ ვიღაც გარდაიცვალა.კივილის ხმაზე უმალ მოდიან მეზობლები და თითქმის ყველა კითხულობს – რა მოხდა?, ვინ მოკვდა?. მიცვალებულს ძალიან სწრაფად გარდაცვალების ადგილიდან გადაასვენებენ დიდ ოთახში. უკვე მეორე დღიდანვე იწყება სახლის დალაგებისა და ეზოს მოწესრიგებისათვის საჭირო ღონისძიებების გატარება.
იმისათვის, რომ რიტუალი ორგანიზებულად ჩატარდეს ოჯახის უფროსი ერთ-ერთ მეზობელს ავალებს, რომ გაუძღვეს მიცვალებულის გასვენებასთან დაკავშირებულ საქმეებს. ამ ადამიანს –დუდ კოჩი ჰქვია. დუდკოჩი ქალებიდან ნიშნავს ერთ ქალბატონს, რომელიც არის ორგანიზატორის დამხმარე (ოსურ კათაშ უნჩაში – ქალებისათვის დავალებული საქმეებთან დაკავშირებით.). გასვენების დღის (რიცხვის) – ორშაბათს “ვაშინერს” დანიშვნის შემდეგ მეზობლების დახმარებით ეწყობა სეფა. იმის გამო, რომ ოჯახს თავიდან აცილდეს “ზედმეტი” ხარჯი, ორგანიზატორი- “დუდკოჩი” კონსულტაციას გადის გამოცდილ მეზობლებთან (ჩვენთან მაგ. ო. ღვინჯილიას იშვიათი სიზუსტით შეუძლია გითხრათ 500 კაცს ზამთარში რამდენი კილოგრამი თევზი და ყველი დასჭირდება). იბეჭდება ნეკროლოგი (ღურაშ ქაღარდი) , რომელსაც ოჯახის დავალებით ნათესავებს გადასცემდა სპეციალურად შერჩეული პირი (მაგინაფალი). სევე ნეკროლოგები გამოიკვრება ხალხისათვის თვალსაჩინო ადგილას (კოჩიშ ოშაყარეს). დღეს “მაგინაფალის” ფუნქცია მობილურმა ტელეფონმა იტვირთა.
Oმესაფლავეობის მსურველი ადამიანები თვითონ გამოთქვამენ სურვილს ამის (მესაფლავეობის-მესაფლე) შესახებ. არსებობს ერთი ნიუანსი- მესაფლავეთა რიცხვი კენტი უნდა იყოს და ერთი მაინც ოჯახის მოგვარე. მესაფლაავეები განსაკუთრებული პატივით სარგებლობენ და იქნება ეს მკლავისგახსნა ( კილეგანწყუმუ), ორმოცი (ჟარნეჩი) თუ წლისთავი (წარმოწანა) ამ დღეების აღსანიშნი სუფრის მასშტაბის მიუხედავად აუცილებელ სტუმართა რიცხვში არიან. თითქმის ყოველთვის მესაფლავეები 40 დღის განმავლობაში წვერ ატარებენ. ასევე განსაკუთრებული პატივით სარგებლობს მიცვალებულის გამპატიოსნებელი –ადამიანი, რომელიც პარსავს, აცმევს და ა. შ. მიცვალებულს.
ჩვენში მიცვალებულს ღამეებს უთევენ (სერიშ ტახუა), მაგრამ ცოტას თუ ესმის ამ რიტუალის ღრმა ქრისტიანული საფუძვლები. ამ ჩვეულების გენეზისი ასეთია:როცა ქრისტიანული აზროვნება განსაზღვრავდა ხიბულელი კაცის ცხოვრების წესს, მიცვალებულს ღამეს იმიტომ უთევდნენ, რომ მისი სულის მოსახსენიებლად ფსალმუნები ეკითხათ. შემცირდა რწმენა – პირდაპირპროპორციულად აისახა რიტუალიზე; ათევენ ღამეს, მაგრამ რატომ არავინ იცის. ხშირად უსაქმურობისგან ბანქოსაც თამაშობდნენ და ღვინოს სვამდნენ. დღეს ძველი ქრისტიანული ტრადიცია პირვანდელ სახეს ნელ-ნელა იბრუნებს. ანუ ტრადიციამ შეინარჩუნა ფორმა მაგრამ შეიცვალა თავდაპირველი მნიშვნელობა.
განსაკუთრებული რიტუალია კუბოს (ჭკუდი) შემოტანა მიცვალებულის ოჯახში (ჩემი ვარაუდია, რომ სიმბოლურად განასახიერებს მაცხოვრის 3 დღეს საფლავში და აღდგომის იმედს). კუბო მოაქვთ გასვენების წინა ღამეს (როგორც წესი ღამის 12 საათზე), ამ დროს მიცვალებულის ოთახი იცლება ადამიანებისაგან და შეაქვთ კუბო (რომელშიც ხდება მიცვალებულის ჩასვენება), რომელსაც ტირილით და მოთქმით (თვალუა) მიჰყვება ჭირისუფალი და მეზობლები. აქ არ შევეხებით სხვა მრავალ წესს, რომლებზედაც სხვა წერილში გვექნება საუბარი.
გასვენების დღეს ორგანიზატორი სეფაში მიმდინარე პროცესების უკეთ წარმართვის მიზნით ნიშნავს –მაგიდის უფროსს (სტოლიშ უჩაშის), რომელსაც ევალება სუფრის ოპერატიულად გაშლა და ალაგება. ორგანიზატორი ასევე ნიშნავს ერთ ან ორ ადამიანს (მინმანგარაფალი), რომლებიც აკონტროლებენ სამძიმარზე მოსული ხალხის გადაადგილების პროცესს და ასევე აწვდიან ინფორმაციას სუფრის უფროსს თუ რამდენ სტუმარს უნდა გაუმასპინძლდნენ. თუ სტუმარი ძალიან საპატივცემლოა მას სპეციალურად თამადას მიუჩენენ (ქიმურჩქინანა).
დასასრულს მინდა მოგითხროთ ჩვენში არსებული რამდენიმე წეს-ჩვეულების შესახებ (არ შევეხებით კუბოს სამჯერ დატრიალებისა და კუბოსთვის “ფეხებისა და ხელების მომტვრევის” ტრადიციას).
თუ ერთი წლის განმავლობაში მიყოლებით ცოლ-ქმარი გარდაიცვლება სახლის წინ მდგარ ხეს ჭრიან;
გასვენებიდან მობრუნებული ადამიანი შინ სხვისი ეზოს გავლით არ უნდა დაბრუნდეს;
თუ ოჯახის რძალი ორსულადაა მას და მის მეუღლეს ეკრძალებათ კარს იქით
მიცვალებულის გაცილება. ღადგან სიცოცხლის მომლოდინენი არიან, ხოლო მიცვალებული საიქიოს მიდის;
მიცვალებულის ოჯახის რძლის დედას ეკრძალება ყვავილებით გასვენებაში მოსვლა (გიმოჭყუდურიაო);
ბაბუაჩემის ნათქვამიდან ვიცი, რომ იყვნენ ქალები, რომლებიც მათთვის უცნობ მიცვალებულს ისე დაიტირებდნენ, თითქოს საკუთარ შვილის ტიროდნენ. ამ ქალებს მათი გამორჩეული ხმისა და სიტყვის გამო ქირაობდნენ. თურმე მათ მოთქმაზე “ქვაც” კი ატირდებოდაო.
სხვა მრავალი წეს-ჩვეულების შესახებ მაქვს ინფორმაცია, რომლებიც სათანადო დამუშავების შემდეგ იხილავს დღის შუქს.
ვისაც მსგავს საკითხებზე გაგაჩნიათ ინფორმაცია მომწერეთ – levanigvinjilia@gmail.com

უცნაური აპორია “სხვაზე”

თითქმის ყველა დიპლომიანია
ყველა დიპლომიანი ინტელექტუალია
_____________________________________
კვლევებით დასტურდება, რომ საქართველოში წიგნიერების დონე ძალიან დაბალია.
ერთმა კაი კაცმა – რეი ბრედბერმა კაცურად თქვა: “ არსებობს უფრო დიდი ბოროტება, ვიდრე წიგნების დაწვაა – მათი არ წაკითხვა” ზემოთ მოყვანილი პოსტმოდერნული აპორიიდან გამომდინარეობს ის, რომ: ჯერ “ჩემი ცოლის დაქალები” გადის, ხოლო “ოდო გვიან” ინტელექტუალური თამაში “რა?, სად?, როდის?. ისეთმა კარგმა და ჩვენთვის საშურმა გადაცემამ, როგორიცაა “წიგნები” სპონსორის არ ქონის, თუ, არ ყოლის გამო იმედია დროებით შეწყვიტა არსებობა (რა ეგზისტენციალურად ისმის და არა “ჟღერს” არსებობა). და ბოლოს, გერმანელი ფილოსოფოსის ანდრეეს სიტყვები: “ყველა ქალაქს როდი ჰყავს საკუთარი ფილოსოფოსი”.

რა სწამს მას, ვისაც არ სწამს

გამომცემლობა დიოგენემ გამოსცა საინტერესო და აქტუალურ თემებზე ფოკუსირებული წიგნი – წერილების კრებული –“რა სწამს მას, ვისაც არ სწამს”.

წიგნის პირველი ნაწილი ეთმობა კარდინალ მარტინსა და ცნობილი იტალიელი მწერლის უმბერტო ეკოს შორის გამართულ დიალოგს. Dდიალოგი შედგება რვა წერილისაგან, რომლებშიც  დასმულია და განხილულია თანამედროვე ადამიანისათვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი საკითხები (აპოკალიფსის შიში მორწმუნე და ათეისტ ადამიანში; ადამიანის სიცოცხლის საწყისის პრობლემა, ეთიკის, ბიოეთიკის, რწმენის აუცილებლობის, ქალისა და კაცის თანასწორობის, ზნეობრივი არჩევანის საფუძვლის და სხვა საკითხები).

“ჟამთა აღსასრულის იდეა დღეს საერო სამყაროს უფრო ახასიათებს, ვიდრე ქრისტიანულს. Aნუ ქრისტიანული სამყარო მასზე ფიქრობს, მაგრამ ჟამთა აღსასრული მისთვის თითქოს ისეთ განზომილებაში ირეკლება, რომელიც კალენდრით არ იზომება; საერო სამყარო კი ვითომ არ იმჩნევს მას, მაგრამ სულით ხორცამდეა მისით შეპყრობილი” (უმბერტო ეკო).

“იმისათვის, რომ აღსასრულის იდეა მომავლისა და წარსულის სწორ შეფასებაში დაგვეხმაროს და გაგვაფრთხილოს, აუცილებელია, ეს აღსასრული “მიზანი” იყოს, რომ ის გადამწყვეტი, საბოლოო ღირებულების ხასიათს ატარებდეს, რომელსაც შეუძლია აწმყოში გაწეულ ძალისხმევას სინათლე და საზრისი შესძინოს” (კარდინალი მარტინი).

წიგნის მეორე ნაწილში თავმოყრილია ფილოსოფოსების, ჟურნალისტებისა და პოლიტიკოსების გამოხმაურება ეკოსა და მარტინის დიალოგში აღძრულ საკითხებზე.

”ადამიანის მოყვასად,ზმად არჩევისას იმ აბსოლუტის უარყოფა ხდება, რომელსაც ყველა ერთად სიკვდილთან მივყავართ. ღადგან ჩვენთვის, მოკვდავთათვის, ვინმეს სიყვარული ნიშნავს, არ გვინდოდეს მისი სიკვდილი” მანლიო სგალამბრო (იტალიელი მწერალი და ფილოსოფოსი).

წიგნის სრულდება მარტინის წერილით _ “მაგრამ ეთიკას ჭეშმარიტება სჭირდება”

“ რა სწამს მას, ვისა არ სწამს? კითხულობს კარდინალი და იქვე პასუხობს-სიცოცხლე მაინც უნდა გწამდეს, სიცოცხლის დაპირება მაინც უნდა შეგეძლოს ახალგაზრდებისთვის, რომლებიც ხშირად ტყუვდებიან ამა თუ იმ კულტურით, თავისუფლების სახელით ყოველგვარი გამოცდილების შეძენისკენ რომ მოუწოდებს მათ, ბოლოს კი ეს ექსპერიმენტები ხშირად მარცხით, სასოწარკვეთით, ტკივილით, სიკვდილით მთავრდება”.

ბევრი თბილი სიტყვის მიუხედავად ორივე მხარე ერთგული რჩება თავისი მსოფლმხედველობისა და წიგნის გვერდებზე იშვიათად გადაიკვეთება მათი აზროვნებისა და მსოფლმხედველობის “ხაზები”.

ხოლო, რაც შეეხება წიგნის ტექნიკურ მხარე, უმჯობესი იქნებოდა თუ თან დაერთვოდა გამოყენებული ფილოსოფიური და საღვთისმეტყველო ტერმინებისა და ციტატების განმარტებითი ლექსიკონი, რაც მკითხველს გაუიოლებდა წიგნის წაკითხვას. სხვა მხრივ შესანიშნავი წიგნია და გემოვნებიანი მკითხველისათვის “გემრიელი ლუკმა”.

კოსმოპოლიტი და პატრიოტი

  საზოგადოებრიობის ნაწილს მიაჩნია, რომ ქართული ტრადიციის ნიშნით აღბეჭდილი  ღირებულება დრომოჭმულია, „არაევროპულია“, ხოლო მისი მატარებელი და მხარდამჭერი „ჩამორჩენილი“. ხოლო, ყველაფერი უცხოური კარგია, მისაბაძია, ნიმუშია კულტურისა თუ ზოგადადამიანური ღირებულებისა.ხოლო მეორე ნაწილს მიაჩნია, რომ უცხოური მავნებელია ეროვნული ღირებულებებისა, საშიშია, გადაგვარებით ემუქრება ყველაფერ ქართულს.

როგორც ვხედავთ ადგილი აქვს ორ უკიდურესობას. ცალმხრივადაა გაგებული კოსმოპოლიტიზმისა და პატრიოტიზმის ურთიერთმიმართების საკითხი. არსებობს მესამე პოზიცია, ჯანსაღი აზრი – არა დაპირისპირება, არამედ კუზანელის ცნობილი პრინციპი- დაპირისპირებულთა ერთიანობა. ქართული აზროვნების ისტორიაში ეს შეხედულება ერთერთმა პირველმა ვაჟა-ფშაველამ გამოთქვა თავის უკვდავ წერილში – „კოსმოპოლიტიზმი და პატრიოტიზმი“ – „ზოგს ჰგონია, რომ ნამდვილი პატრიოტიზმი ეწინააღმდეგება კოსმოპოლიტიზმს, მაგრამ ეს შეცდომაა.ყოველი ნამდვილი პატრიოტი კოსმოპოლიტია ისე, როგორც ყოველი გონიერი კოსმოპოლიტი (და არა ჩვენებური) პატრიოტია. როგორ? ასე- რომელი ადამიანიც თავის ერს ემსახურება კეთილგონიერად და ცდილობს თავისი სამშობლო აღამაღლოს გონებრივ, ქონებრივ და ზნეობრივ, ამით ის უმზადებს მთელს კაცობრიობას საუკეთესო წევრებს, საუკეთესო მეგობარს, ხელს უწყობს მთელი კაცობრიობის  განვითარებას, კეთილდღეობას“. (ვაჟა-ფშაველა, კოსმოპოლიტიზმი და პატრიოტიზმი). „ვინც უარყოფს თავის ეროვნებას, თავის ქვეყანას (არამხოლოდ სიტყვით, არამედ საქმითაც, ლ. ღ) იმ ფიქრით, ვითომ და კოსმოპოლიტი ვარო, ის არის მახინჯი გრძნობის პატრონი…“    (ვაჟა-ფშაველა, კოსმოპოლიტიზმი და პატრიოტიზმი, 1905 წ.). მსგავსი შეხედულება უფრო  ადრე გამოთქვა დიდმა რუსმა მოაზროვნემ და პატრიოტმა ვლადიმერ სოლოვიოვმა – „ამბობენ, თითქოს სინამდვილეში შეუძლებელი იყოს გიყვარდეს ანდა ემსახურებოდე კაცობრიობას – ეს თითქოს ერთობ განყენებული და განუსაზღვრელი რამ იყოს; თითქოს სინამდვილეში შესაძლებელია მხოლოდ საკუთარი ხალხის სიყვარული. რა თქმა უნდა, კაცობრიობა არ შეიძლება იყოს სიყვარულის ხელშესახები საგანი, მაგრამ ეს არც არის საჭირო; სავსებით საკმარისია, ჩვენი საკუთარი ხალხი თუ (ანდა თუნდაც უახლოესი სოციალური წრე) გვიყვარს ადამიანურად, გვსურს მისთვის ყველა ის ჭეშმარიტი სიკეთენი, რომლებიც კი არ ავიწროებენ, – ავრცობენ ხალხის საკუთარ ცხოვრებას, ამაღლებენ მისი ზნეობრიობის დონეს და აყალიბებენ მის დადებით სულიერ კავშირს სრულიად ღვთიურ სამყაროსთან. საკუთარი ხალხისადმი მსახურება ამგვარი ჭეშმარიტი პატრიოტიზმის პირობებში, ცხადია, ამასთანავე არის მსახურებაც კაცობრიობისადმი… (ვ. სოლოვიოვი, ზნეობა და პოლიტიკა გვ.21).

ჭეშმარიტი პატრიოტიზმი არათუ ეწინააღმდეგება სწორად გაგებულ პატრიოტიზმს, არამედ, პირიქით სრულ თანხმობაშია მასთან.

დასასრულს ისევ დიდ ვაჟას მოვუსმინოთ: “ყოველი მამულიშვილი თავის სამშობლოს უნდა ემსახუროს მთელის თავის ძალღონით, თანამოძმეთა სარგებლობაზე უნდა ფიქრობდეს და, რამდენადაც გონივრული იქმნება მისი შრომა, რამდენადაც სასარგებლო გამოგდება მშობელი ქვეყნისათვის მისი ღვაწლი, იმდენადვე სასარგებლო იქმნება მთელი კაცობრიობისათვის. ედისონი ამერიკელია, ამერიკაშივე მუშაობს, მაგრამ მისი შრომის ნაყოფს მთელი კაცობრიობა გემულობს. შექსპირი ინგლისელია, ინგლისში მუშაობდა და ცხოვრობდა, მაგრამ მისი ნაწერებით მთელი კაცობრიობა სტკბება დღესაც. ეგრეთვე სერვანტესი, გიოტე და სხვა გენიოსები თავის სამშობლოში, თავის თანამოძმეთათვის იღვწოდნენ, მაგრამ დღეს ისინი მთელს კაცობრიობას მიაჩნია თავის ღვიძლ შვილებად“.

ჭეშმარიტი ფილოსოფოსის სახე პლატონის „ფედონის“ მიხედვით

პლატონი იმ მოაზროვნეთა რიცხვს განეკუთვნება რომელთაც დიდი გავლენა მოახდინეს მსოფლიო აზროვნების განვითარებაზე.

დიდი ბერძენი ფილოსოფოსი პლატონი (427-347 ძვ, წ.აღ.) მდიდარ და დიდგვაროვანთა ოჯახში დაიბადა. მამა, არისტონი ათენის უკანასკნელი მეფის, კოდროსის შთამომავალია, ხოლო დედა დიდი ბერძენი პოლიტიკური მოღვაწესა და კანონმდებელ სოლონს ენათესავებოდა.
პლატონისათვის მშობლებს სახელად არისტობულესი დაურქმევიათ, მაგრამ მოგვიანებით, ფართო შუბლის, განიერი მხარბეჭისა თუ აზროვნების დიაპაზონის სიფართოვის გამო პლატონი დაურქმევიათ (პლატოს ბერძნულად ფართოს ნიშნავს).
ოლიმპიოდორეს „პლატონის ცხოვრების“ მიხედვით პლატონის საფლავზე ასეთი ეპიგრამა ამოუტვიფრავთ: „ორი ძე ჰყავს აპოლონს – ასკლეპიოსი (მკურნალობის ღმერთი) და პლატონი. ერთი სხეულის მკურნალი, ხოლო მეორე -სულის“.
ხოლო, რაც შეეხება ძირითად სათქმელს წინამდებარე ესსეს მიზანია პლატონის „ფედონზე“ დაყრდნობით გავარკვიოთ ვინ არის ჭეშმარიტი ფილოსოფოსი, რა თვისებებით ხასიათდება ის და რა არის მისი ცხოვრების საზრისი.
ფედონში პლატონური ფილოსოფიის მრავალი კარდინალური საკითხია განხილული ( მოგონების თეორია, დაპირისპირებულთა თეორია, სულის უკვდავების საკითხი, იდეათა თეორია და სხვა).
ეხლა კი მივყვეთ პლატონისეულ თხრობას განვითარებულს მის უკვდავ დიალოგ ფედონში. სოკრატეს ათენის სასამართლომ მიუსაჯა სიკვდილით დასჯა (დეტალურად იხილეთ პლატონი, ადრეული დიალოგები. სოკრატე აპოლოგიის წინასიტყვაობა. ბ.ბრეგვაძე.). ასეთი მძიმე განაჩენის მიუხედავად სოკრატეს საერთოდ არ ეტყობა სიკვდილს თვალებში მაცქერალი ადამიანისათვის დამახასიათებელი სულიერი დაძაბულობა, სიძაბუნე და მოწყენილობა. პირიქით მხნედაა და სახიდან არ შორდება მისთვის დამახასიათებელი „ინტელექტუალური ღიმილი“. – „ბედნიერი ჩანდა იგი (სოკრატე). ყველაფერი მოწმობდა ამას – მისი ქცევა, მისი სიტყვები; ისე უშიშრად და ღირსეულად ხვდებოდა სიკვდილს“ (პლატონი, ფედონი). სოკრატეს ასეთი საქციელი კი სიმიასა და კებესისათვის (დიალოგის მონაწილენი) გაუგებარია, რადგან მათთვის სიკვდილი ტრაგედიასთან ასოცირდება. ისინი თხოვნით მიმართავენ სოკრატეს (დიალოგის მონაწილე) რათა ღრმად ჩაახედოს სიკვდილ-სიცოცხლის მარადიულ პრობლემაში. – „ახლა მე მინდა ანგარიში ჩაგაბაროთ თქვენ, ჩემს მსაჯულებს (სიმია და კებეს). ამრიგად, მე მიმაჩნია, რომ კაცი, რომელიც მთელი სიცოცხლის მანძილზე ემსახურებოდა ფილოსოფიას, არ უნდა უფრთხოდეს სიკვდილს, არ უნდა ჰკარგავდეს იმედს იმისას, რომ იმქვეყნად, სიკვდილის შემდეგ, უზარმაზარ სიკეთეს ეზიარება“ ( ფედონი, თ.8, გვ. 15).
თუ ვინ არის ჭეშმარიტი ფილოსოფოსი პლატონის ფედონის მიხედვით უშუალოდაა დაკავშირებული შემეცნების საკითხთან. პლატონის მიხედვით ადამიანი მაშინ წვდება ჭეშმარიტებას როცა მის სულს არ ამღვრევს და არ აბნელებს ამქვეყნიური ამაოებანი, ვნებანი, განცხრომა და ა.შ. – „სული ყველაზე უკეთ აზროვნებს მაშინ, როცა არაფერი ამღვრევს მას, არც სმენა, არც მზერა, არც ტკივილი, არც სიხარული, როცა ინძარცვის და, შეძლებისამებრ, თავისუფლდება სხეულისაგან და თავის თავში ოდენ შთენილი მიიქცევა არსებულის ჭვრეტად“. (ფედონი თ. 10, გვ.18).
პლატონის აზრით ჭეშმარიტი ფილოსოფოსი არ უნდა ზრუნავდეს შვებისთვის, განცხრომისათვის და ა. შ. ანუ ხორციელი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებისათვის გადამეტებულად. „ფილოსოფოსი კი უპირატესად სულისათვის იღვწვის და „სხვისაგან“ იმით განსხვავდება რომ ცდილობს განთავისუფლდეს სხეულის „ბორკილებისაგან“. რადგან პლატონის მიხედვით სხეული სულის საპყრობილეა. ხოლო ვიდრე სული არ გაყრია ბოროტებას (სხეულს) ვერასოდეს ეზიარება ჭეშმარიტებას სრულად.
პლატონის აზრით, ვინც უანგაროდ ემსახურება ფილოსოფიას, სხვა არა არის რა, თუ არა სამზადისი კვდომისა და სიკვდილისათვის. რადგან სიკვდილი ეს არის სულის განთავისუფლება ხორცის ბორკილებისაგან. ფილოსოფოსის განწმენდილ სულს ეძლევა შესაძლებლობა დამაბრკოლებელი გარემოებების გარეშე სრულად ეზიაროს ჭრშმარიტებას. „ამრიგად ასკვნის სოკრატე ამის შემდეგ განა სასაცილო არ იქნებოდა ასეთი რამე: მთელი სიცოცხლის განმავლობაში იმისათვის ემზადებოდეს კაცი, როგორმე მიუახლოვდე სიკვდილსო და მერე, როცა სიკვდილი მოვა დრტვინვით ხვდებოდე მას!?.“
პლატონი, ასევე გვთავაზობს კრიტერიუმს რომლითაც ერთმანეთისგან უნდა გავარჩიოთ ჭეშმარიტი და ცრუ ფილოსოფოსი. აქ კი ისევ პლატონს ჯობია მოვუსმინოთ, რადგან იგი მისთვის დამახასიათებელი მართლმჭვრეტელობით ლაკონურად გადმოგვცემს აზრს: „როცა იხილავ კაცს, რომელიც დრტვინვით ეგებება კარს მომდგარ სიკვდილს ეს იქნება უტყუარი საბუთი იმისა, რომ შენ წინაშე სიბრძნის ტრფიალი კი არ დგას, არამედ სხეულის.
შენიშვნა: პლატონის გნოსეოლოგიისა და იდეათა თეორიის საკითხთა დეტალური განხილვა მოცემულია ბაჩანა ბრეგვაძის მიერ ძველი ბერძნულიდან თარგმნილი პარმენიდესა და ტიმეოსისათვის წამძღვანებულ გამოკვლევებში.

დოსტოევსკი – მწერალი რომელიც არ უყვართ ხობში

დღეიდან ვიწყებთ რუბრიკას – “წიგნები თედო სახოკიას სახელობის ხობის ცენტრალური ბიბლიოთეკიდან”. ეს რუბრიკა ემსახურება საპატიო მიზანს, მოგაწოდოთ ინფორმაცია ქ. ხობის ცენტრალურ ბიბლიოთეკაში დაცულ წიგნებსა და ავტორებზე (წიგნების ისტორია, ავტორი, შემოქმედების ძირითადი მახასიათებლები, ლიტერატურული და ფილოსოფიური მიმდინარეობისადმი კუთვნილება და სხვა) მხატვრული ლიტერატურის, ფილოსოფიის, ფსიქოლოგიის, ისტორიის, ხელოვნების სფეროდან.
თეოდორ დოსტოევსკი, რომლის შემოქმედებაც ჩვენს მუნიციპალიტეტში ძალიან ბევრს არ უყვარს. ავტორი რომელმაც დიდი გავლენა მოახდინა მსოფლიო ლიტერატურის კლასიკოსებზე ( თ. მანი, ფ. ნიცშე, ფროიდი, კამიუ, სარტრი და სხვები.).
წერილში (მოკლე მიმოხილვა) საუბარი გვექნება თეოდორ დოსტოევსკის ნაკლებად ცნობილ და შესაბამისად ნაკლებად პოპულარულ ნაწარმოებზე: “მკვდარი სახლის ჩანაწერები”, რომლის კითხვისას თვით იმპერატორიც ატირებულა. სანამ ნაწარმოების მიმოხილვას შევუდგებოდეთ, მცირე ინფორმაცია დოსტოევსკის ბიოგრაფიიდან, რაც უფრო გააადვილებს ნაწარმოების გაგებას.
თ. დოსტოევსკის 1847 წელს იატაკქვეშა ორგანიზაციის წევრობის გამო მიესაჯა დახვრეტა.. სიკვდილმისჯილები განაჩენის სისრულეში მოსაყვანად მოედანზე გაიყვანეს. სიკვდილის მოლოდინში მყოფთ (ყველა მსჯავრდებულმა თვალებში ჩახედა სიკვდილს, რაზედაც დოსტოევსკი ამბობს, რომ ყველაზე ძნელი სიკვდილით დასჯის წინა დროის პერიოდია საშინელი და შემზარავი.) ბოლო წუთებზე იმპერატორ ნიკოლოზ პირველის გადაწყვეტილებამ მოუსწროთ – სიკვდილმისჯილებს დახვრეტა ციმბირში გადასახლებით – კატორღით შეუცვალეს.
“ციმბირის მივარდნილ მხარეებში, ტრამალებში, მთებსა თუ გაუვალ ტყეებს შორის, აქა იქ შეგხვდებათ პატარა ქალაქები, სადაც არის ერთი, ან ორიოდე ათასი მცხოვრები, ხის უშნო სახლები და ორი ეკლესია – ერთი ქალაქში რომ დგას, მეორე სასაფლაოზე” ამ სიტყვებით იწყება მეტად საინტერესო ნაწარმოები “მკვდარი სახლის ჩანაწერები”, სადაც მოთხრობილია “მკვდარ სახლში” (საკატორღო ციხეში) მყოფთა უმძიმესი ფიზიკური და ფსიქოლოგიური მდგომარეობის, არაადამიანური მოპყრობის, როზგის, სიკვდილის, გაქცევის, ტირანიის არსის, თავისუფლების, სიხარულის, სინანულის, მეგობრობის და ა.შ. შესახებ.
ასე აღგვიწერს ავტორი, კატორღაში არსებულ სიტუაციას (ფიზიკურ და მორალურ გარემოს): “ოთხი საათი მაინც უნდა გეცადა, სანამ ყველა დაიძინებდა მანმადე კი – ხმაური, ღრიანცელი, გინება, ჯაჭვების ჩხარუნი, ბოლი და ჭვარტლი, დაღდასმული სახეები, ჩამოხეული სამოსა. ყველაფერი – გალანძღული …. . . დიახაც, გამძლეა ადამიანი! ადამიანი ისეთი არსებაა, რომელიც ყველაფერს ეჩვევა, ვფიქრობ, ესაა მისი ყველაზე უკეთესი განსაზღვრება”.
ციხე, საპყრობილე ვერ ასწორებს პატიმრის უკუღმართ ხასიათს, ჩვევებს, ვერ ხდის ადამიანს უმჯობესს, ვიდრე იყო თავისუფლების შეძღუდვამდე. ციხის უმთავრესი ფუნქცია საზოგადოების სიმშვიდის უზრუნველყოფაა. – “რასაკვირველია, საპყრობილეები და იძულებითი მუშაობის სისტემა არ ასწორებს დამნაშავეს; მხოლოდ სჯიან მას და უზრუნველყოფენ საზოგადოების სიმშვიდეს, იცავენ რა ბოროტმოქმედთა შემდგომი თავდასხმისაგან. დამნაშავეს კი საპყრობილე და ყველაზე გაძლიერებული კატორღული მუშაობა უვითარებს მხოლოდ სიძულვილს, აკრძალული სიამოვნების წყურვილს და საშინელ თავქარიანობას.
რამ შეიძლება ადამიანი მიიყვანოს სასოწარკვეთილებამდე და მის უკიდურეს ფორმამდე – თვითმკვლელობამდე. ამ კითხვაზე დოსტოევსკი გვპასუხობს – ცხოვრების საზრისის არ ცოდნამ ანუ უმიზნო ცხოვრებამ. “. . . სამუშაო სულაც არ მომჩვენებია მძიმე, კატორღულ სამუშაოდ, და მხოლოდ კარგა ხნის მერე მივხვდი, რომ მძიმეა ეს სამუშაო არა იმდენად სიძნელისა და განუწყვეტლობის მხრივ, რამდენადაც იმის გამო, – რომ – იძულებითია სავალდებულო, ჯოხის შიშზე დამყარებული. ერთხელ აზრიც დამებადა, თუ უნდათ სავსებით მოსპონ და გაანადგურონ ადამიანი, დასაჯონ ყველაზე საშინელი სასჯელით, ისე რომ უდიდესი ავაზაკი შეძრწუნდეს ამ სასჯელისგან და წინასწარ უფრთხოდეს მას, საკმაოა მისცენ მუშაობის, აშკარა უსარგებლობისა და უაზრობის ხასიათი.თუ ახლანდელი საკატორღო მუშაობა უინტერესო და მოსაწყენისა პატიმრისათვის, სამაგიეროდ თავისთავად, როგორც სამუშაო, იგი გონივრულია. . . მაგრამ ის რომ აიძულონ ნაყოს ქვიშა, გადაიტანოს მიწა ერთი ადგილიდან მეორეზე და უკან – მე მგონი, ტუსაღი მალე თავს ჩამოიხრჩობდა. . .”.
მეორე უბედურება ( თავისუფლების აღკვეთასთან და იძულებით შრომასთან ერთად), რომელიც ადამიანს გაუსაძლის პირობებში ამყოფებს არის იძულებით ერთად ცხოვრება. ორივე შემთხვევაში იძულება ახდენს ადამიანის სრულ დისკრედიტაციას. “ მე მივხვდი, რომ თავისუფლების აღკვეთისა და იძულებითი შრომის გარდა, კატორღულ ყოფაში არის კიდევ ერთი სატანჯველი, შესაძლოა უფრო ძლიერიც, ვიდრე ყველა სხვა დანარჩენი – იძულებით ერთად ცხოვრება”.
დოსტოევსკი ამბობს, რომ რაც არ უნდა ჩაძირული იყოს ადამიანი ამაოების ჭაობში მისი სული მაინც ესწრაფვის თავისუფლებას. დოსტოევსკიმ კატორღელის მიერ თავისუფლებისადმი ლტოლვა გვიჩვენა მეტად უცნაურ გარემოში: “ტუსაღი ფულის ხარბია გაგიჟებამდე, გონების დაკარგვამდე და თუ ქეიფისას მართლაც ბზესავით ჰფანტავს, იმის გულისათვის სჩადის, რასაც ფულზე ერთი საფეხურით მაღლა აყენებს. კი მაგრამ რა უნდა იყოს ასეთი, რასაც ფულს ანაცვალებს? თავისუფლება, ან რაღაც ოცნება თავისუფლებაზე”.
ჩემო მკითხველო ჩემსავით შენ იცნობ ბევრ ადამიანს, თანამდებობის ყოფილ პირებს, რომლებსაც მბრძანებლობა სისხლში აქვთ გამჯდარი, მათ ქცევაში, გამარჯობაში ყოველთვის იგრძნობა დამღუპველი სენის კვალი – მე ხომ ადრე მაღალი თანამდებობის პირი ვიყავი. ასსეტ ხალხს დოსტოევსკი თავისივე შეგრძნების მონას უწოდებს. “არიან ადამიანები, ავაზასავით სისხლზე დაგეშილნი. ვისაც ერთხელ მაინც გამოუცდია ეგ უფლება, ეს ეს განუსაზღვრელი ბატონობა სხეულზე, სისხლსა და სულზე თავისივე მსგავსი ადამიანისა, . . . ის უკვე როგორღაც ნება-უნებლიედ ხდება თავისივე შეგრძნების მონა”.
ეს არის ძალიან მცირე, უმცირესი რისი გაგებაც გულისხმიერ მკითხველს ამ შესანიშნავი წიგნიდან – “მკვდარი სახლის ჩანაწერები” შეუძლია.
და ბოლოს თავისუფლებას მოწყურებული ადამიანის სულის მდგომარეობის ამაღელვებელი სურათი: “ აგურების თრევასხვათა შორის, მარტო იმიტომ კი არ მიყვარდა, რომ სხეულს მიმაგრებდა, არამედ იმადაც რომ მუშაობა ირტიშის ნაპირას წარმოებდა. ამ ნაპირის გამო თუ ამდენს ვლაპარაკობ, მარტო იმიტომ, მხოლოდ და მხოლოდ იქიდან ჩანდა ქვეყნიერება, ნათელი, გამჭვირვალე შორეთი, დაუსახლებელი, თავისუფალი ველები, თავისი უკაცრიელობით ისე უცნაურ შთაბეჭდილებას რომ ახდენდნენ ჩემზე. მხოლოდ ნაპირზე შეგვეძლო ციხისათვის ზურგი შეგვექცია და აღარ დაგვენახა”.
რჩეული ციტატები:
”ადამიანი და მოქალაქე სამუდამოდ იღუპება ტირანში, ხოლო შემობრუნება ადამიანური ღირსებისაკენ , მონანიებისა და აღდგომისაკენ თითქმის შეუძლებელი ხდება”
ტირანობა – ჩვეულება გახლავთ, მას განვითარება ახასიათებს; ვითარდება, ბოლოს და ბოლოს ავადმყოფობამდე”;
საზოგადოება, რომელიც გულგრილად შესცქერის მსგავს მოვლენას (ტირანიას ლ.ღ.) თვითონვე ძირში დასნეულებულია”;
შეიგნო დანაშაული და წინაპართა ცოდვა, ჯერ კიდევ ცოტას ნიშნავს; საჭიროა სავსებით გადაეჭვიო მათ. ეს კი როდი ხდება უცბად”.

“დავწვათ” თუ არა წიგნები

კაცობრიობის განვითარების თანმდევი პროცესია ლიტერატურის ცენზურა. წიგნების აკრძალვამ და მწერლების დევნამ განსაკუთრებულ და არნახულ მასშტაბს საბჭოთა კავშირში მიაღწია. “საბჭოთა ცენზურა ყველაფერს აკონტროლებდა – მწერლობას, მეცნიერებას, კინოს, თეატრს, ტელევიზიას. “გლავლიტს” ნებისმიერი დაბეჭდილი სიტყვის ცენზურა ევალებოდა. მაგალითად, ასანთის კოლოფზე ან მარკაზე წარწერებიც კი გადიოდა ცენზურას (ლ. ბაქრაძე)”.
საბჭოთა კავშირში ლიტერატურის გასაიდუმლოების რამდენიმე საფეხური არსებობდა. წიგნების გარკვეულ ნაწილზე ხელი მხოლოდ ცეკას წევრებსა და კგბ-ს მაღალჩინოსნებს მიუწვდებოდათ. მხოლოდ სტალინისა და მისი გარემოცვისათვის დასავლეთში გამოსული წიგნები სპეციალურად ითარგმნებოდა. მაგალითად აკრძალული იყო ან გარკვეული შეზღუდვები ვრცელდებოდა ქვემოთ ჩამოთვლილი მწერლების ლიტერატურულ მემკვიდრეობაზე – ორუელი, პრუსტი, დონ პასოსი, ბერჯესი, ჯოისი, ფროიდი, ნიცშე, ბულგაკოვი, ცვეტაევა, ახმატოვა, მანდელშტამი, ბროდსკი, პასტერნაკი, სოლჟენიცინი, ლოტმანი, ბახტინი, გრ. რობაქიძე, მიხ. ჯავახიშვილი, გრ. ფერაძე და მრავალი სხვა.
1922 წელს, ერთ ღამეში ჩეკამ დააპატიმრა, პასპორტები და მოქალაქეობა ჩამოართვა, რიგაში უცხოურ გემზე აიყვანა და სამშობლოდან სამუდამოდ გააძევა რუსული რელიგიური ფილოსოფიის წარმომადგენლები. მათ ცხოვრება და შემოქმედება საფრანგეთში განაგრძეს. მათი წიგნები სსრკ-ში 70 წლის განმავლობაში აკრძალული იყო.
იოსიფ ბროდსკი, დიდი პოეტი, ნობელის პრემიის ლაურეატი დაიჭირეს, წელიწადნახევრის შემდეგ გაასამართლეს და წელიწადნახევარი არხანგელსკის მხარეში გადაასახლეს. ეს არ აკმარეს და 1972 წელს გაასახლეს საბჭოთა კავშირიდან.
ბორის პასტერნაკს შვედეთის აკადემიამ 1958 წელს მიანიჭა ნობელის პრემია “თანამედროვე ლირიკულ პოეზიასა და დიდი რუსული პროზის დარგში თვალსაჩინო დამსახურებისათვის”. ნობელის კომიტეტის მდივანს პასტერნაკმა ასეთი პასუხი მისწერა: “მადლობელი ვარ, მიხარია, მეამაყება, დარცხვენილი ვარ”. ამის შემდეგ ამოქმედდა საბჭოთა პროპაგანდისა და რეპრესიების მანქანა. კომუნისტური ხელისუფლების ზეწოლის გამო პასტერნაკი იძულებული გახდა პრემიაზე უარი ეთქვა; ხოლო ნობელის კომიტეტს შემდეგი ტელეგრამა გაუგზავნა – “ იმ მნიშვნელობის გამო, რაც ჩემთვის მონიჭებულმა ჯილდომ შეიძინა საზოგადოებაში, რომელსაც მე ვეკუთვნი, ვალდებული ვარ უარი ვთქვა, შეურაცხყოფად ნუ მიიღებთ ჩემს ნებაყოფლობით უარს”. ისტორიული სამართლიანობა 31 წლის შემდეგ, 1989 წელს აღსდგა. გარდაცვლილი მამის კუთვნილი დიპლომა და მედალი პასტერნაკის შვილს ევგენის გადასცეს.
ალექსანდრე სოლჟენიცინს საბჭოთა სისტემა, როგორც საშიშ ელემენტს დევნიდა. 1970 წელს ნობელის პრემიის მისაღებად არ გაუშვეს. პრემია მწერალმა ემიგრაციაში ყოფნის დროს, ოთხი წლის დაგვიანებით მიიღო.
საქართველოში მრავალი მწერალი, მუსიკოსი, მხატვარი, მეცნიერი დახვრიტეს, ბევრი გადაასახლეს, დევნიდნენ, ავიწროებდნენ . . . პაოლო იაშვილი, ტიციან ტაბიძე, ვ, გაფრინდაშვილი, მიხეილ ჯავახიშვილი, გრ. რობაქიძე, გრ. ფერაძე, ივანე ჯავახიშვილი, ერეკლე ტატიშვილი, ევგენი მიქელაძე, სანდრო ახმეტელი, პეტრე ოცხელი . . .
ერეკლე ტატიშვილი საბჭოთა სისტემამ ჯერ შეავიწროვა, ჩამოართვა საერთაშორისო სამართლისა და საზღვარგარეთის ლიტერატურის ისტორიის კურსი, ხოლო 1941 წლის 23 ივნისს დააპატიმრეს და ორი წლით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯეს. ნიცშეს მთარგმნელმა სასჯელი თბილისის საპატიმროში მოიხადა. ხოლო მის მიერ მეოცე საუკუნის 20-იან წლებში მაღალ დონეზე თარგმნილი ესე იტყოდა ზარატუსტრა რაღაცნაირად გადაურჩა საბჭოთა სისტემის საცეცებს და დღის სინათლე წიგნის სახით, მხოლოდ 1993 წელს იხილა (1988 წლის 1 ნოემბრიდან იბეჭდებოდა მაცნეს “ფილოსოფიისა და ფსიქოლოგიის” სერიაში).
დღეს, ღვთის წყალობით ლიტერატურაზე სახელმწიფო კონტროლი აღარ ხორციელდება, მაგრამ წიგნს მაინც ჰყავს ორი ძალიან ძლიერი და ძველი მტერი, არანაკლებ საშიში, ვიდრე ცენზურა.
I. არსებობს უფრო დიდი ბოროტება, ვიდრე წიგნის დაწვაა – მათი არ წაკითხვა (ბრედბერი). წიგნი ნამდვილ ცხოვრებას მკითხველთან შეხვედრისას იწყებს, ხოლო არამკითხველთა რიგები ანუ წიგნების მტერთა ყოველდღე იზრდება.
II. საზოგადოებრივი აზრი, გინდაც საზოგადოების აზრი (ისე, სხვადასხვაა ნამდვილად). საზოგადოებრივმა აზრმა გამოუტანა სასიკვდილო განაჩენი სოკრატეს, ეზოპეს, ქრისტეს. დღეს საზოგადოებრივი აზრი ამბობს რომ ზ. ბურჭულაძის ზოგიერთი ნაწარმოები დასაწვავია. რა ვქნათ?!, როგორ მოვიქცეთ?!. თუ ამ კრიტერიუმებით ვისარგებლებთ მაშინ მსოფლიო ლიტერატურის დიდი ნაწილი დასაწვავი გაგვიხდება – ფლობერი, ტოლსტოი, ვეფხისტყაოსანი, ბულგაკოვი, ნაბოკოვი, ბერჯესი, ჯოისი, უელბეკი, მ. ჯავახიშვილი და ძალიან ბევრი სხვა მწერლის ლიტერატურული მემკვიდრეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი.
და მაინც, რა ვქნათ?!, როგორ მოვიქცეთ?! “დავწვათ” თუ არა წიგნები.

Gგამოყენებული ლიტერატურა:
1. ფრ. ნიცშე. ესე იტყოდა ზარატუსტრა.
2. ი. ბრაჭული. დოსტოევსკის მხატვრული თეოლოგია.
3. ლექციები წაკითხული ნობელის პრემიის მიღებისას ლიტერატურის დარგში. 1901-1960 წლები.
4. http://lib.ge/book.php?author=1591&book=10393 აკრძალული ლიტერატურა.