თამარ მეფის გულსაკიდი ჯვარი - გზა ხობის მონასტრიდან ხელოვნების მუზეუმამდე

 ხობის მონასტრის სიწმინდეებს შორის გამორჩეულია თამარ მეფის გულსაკიდი ჯვარი. 

1913 წელს ექვთიმე თაყაიშვილმა სამეგრელოში იმოგზაურა, როგორც თავად აღნიშნავს, „არხეოლოგიური მიზნით”, აღწერა მხარის სიძველენი, ეკლესია-მონასტრები. მეცნიერს ხობის მონასტერში ყოფნისას დახმარებას უწევდა მონასტრის ბერ-მონაზონი ანდრია. ე. თაყაიშვილი ხობის მონასტრის სიწმინდეების აღწერისას ასახელებს მაცხოვრის ხატს, რომელშიც ინახებოდა თამარ მეფის გულსაკიდი ჯვარი - „დასაკეცი ხატი მაცხოვრისა ოქროსი, რომელშიაც ინახება ქართველთათვის სათაყვანებელი განძი, ყელის ჯვარი თამარ მეფისა, 15,3 x 10.8 სანტიმეტრზე. ზედა პირზე წარმოდგენილია მაცხოვარი ყოველთა მპყრობელი მაკურთხევლის მარჯვენით, მარცხენა ხელში სახარება აქვს,ოქრო,რომლითაც შეჭედილია ეს ხატი,სევდიანია ,ლამაზად მოჩუქურთმებული და შემკობილი  ოცდაერთი ძვირფასი ქვით, სარდიონებით, ამიტვისტოებით, ფირუზებით, საფირონებით, და იაგუნდებით, მეორე მხარე ხატისა უფრო შესანიშნავი ხელობის არის და კიდევ უფრო შესანიშნავი ყოფილა ძველად და ეხლა სანახევროდ გაფუჭებულია,სევდიანი ოქროს ზურგი ამ ნაწილსა შემკობილი ყოფილა ხუთი დიდი და ოთხი პატარა მილანქრიანი მედალონით, ,დიდი მედალიონები სულ გაფუჭებულია  და ეხლა მათ ადგილზ ე წაშლით დახატული სურათებია იმავე წმინდანებისა,  ხოლო პატარა  მედალიონები დაცულია,საუცხოო ტექნიკის და ხელობის არის და შეიცავენ გამოხატულებას მეოხი ღვთისმშობლისა ზემოთ, ნიკოლოზ საკვირველმოქმედისა მარცხნივ, წმინდა გიორგისა მარჯვნივ წმინდა  და წმინდა  დიმიტრისა ქვემოთ,წარწერები ბერძნულია,დიდი მედალიონებით წარწერები  ასომთავრულია.

შინა ნაწილში ამ დასაკეცი ხატისა თამარის ჯვარია, ჩასვენებული განგებ ჯვარის სახედ ჩაღრმავებულს უჯრაში, აქეთ-იქით ჯვარს იცვენ ანგელოზები სევადით გამოხატული და ქვემოთ წინამდგომნი არიან წარმოდგენილნი: დედა ღვთისა წარწერით ...და იოანე მახარობელი წარწერით;          წრეებითავისა ამთ და ანგელოზებს  შემკობილი აქვთ წერილი მარგალიტებით, მეორე პირზე შიგნით გამოხატული ყოფილა მაცხოვარი წელს-ზემოთ ანგელოზებითურთ, მაგრამ სურათები ეხლა სულ გაფუჭებულია და მარტო შარავანდედი მოჩანს.

თვით ჯვარი თამარისა 7X4 სანტ. შესდგება ძვირფასი ქვებისგან. ოთხი მოგრძო ზურმუხტისაგან, რომელნიც შედგენენ ჯვარის სახეს, ხუთი სარდიონისაგან, ამათში ერთი შუაშია და ოთხი ფრთებზე; ექვსი დიდრონი მსხლის მსგავსი მარგალიტისაგან, რომელთა შორის ოთხი ჯვრის კუთხეებშია,ორი ზემოთ; ესენი შარნირით უერთდებიან. საბმულის ლამაზ მძივს,შიგ ჯვარში როგორც ჩანს ,ჩატანებული უნდა იყოს  ნაწილი ძველი ჭეშმარიტისა , მეორე გვერდზე ჯვარისა სევადით ასომთავრული წარწერაა;

უქარგმოთ.

„ძელო ჭეშმარიტო, ძალო ჯვარისაო, შენითა წინძღომითა ყოველივე  შემწე და მფარველ ექმენ მეფესა და დედოფალსა თამარს“

შიგნით მაცხოვრისა ხატისა, რომელშიაც ჯვარია ჩასვენებული, ზემო ქვემო და მარცხენა აშიაზე  სევადიანი წარწერა არის, მაგრამ ძლიერ გაფუჭებული, ამიტომ სრულად არ იკითხება  სამწუხაროდ;

 „ქ ძელო ჭეშმარიტო, ძალო ჯუარისაო, შენითა წინაძღომითა ყოველადვე შემწე მეყავ“...

სისქეზე ხატს გარედან აწერია:

„ქ. ჰოი ხატო არსებისაო, უცვალებელო, მეოხ და მფარველ მექმენით აქა და საუკუნესა ერისთავთ ერისთავი დადიანი შერგირ და მეუღლე ჩემით დეოფალ დეოფალი ნათელით, ძითურთ ჩემი ცოტნეთურთ“ (ე. თაყაიშვილი, თხზულებანი, ტომი IV, გვ. 142-144).

თუ როგორი მნიშვნელოვანი სიწმინდე იყო ქართველთათვის მეფის გულსაკიდი ჯვარი, კარგად ჩანს ე. თაყაიშვილის შემდეგი სიტყვებიდან: „ზემო აღნიშნული მაცხოვრის ხატი, რომელშიაც ინახება თამარის ჯვარი, უნდა იყოს გაკეთებული შერგილ დადიანის თაოსნობით. ამ წარჩინებულს მეცამეტე საუკუნის მოღვაწეს კარგად ჰქონია გათვალისწინებული, თუ რა ძვირფას განძს წარმოადგენს ქართველთათვის თამარ მეფის ჯვარი და მიუღია ღონე მისი ჯეროვანად დაცვისათვის. ვინაითგან თამარ მეფის ჯვარს, ძელი ჭეშმარიტის ნაწილიანს, აუარებელი მოწიწებით მავედრებელი და მლოცველი ეყოლებოდა, ამიტომ  ხატი ხშირად უნდა გაეხსნათ მნახველთა და მლოცველთათვის. ამის გამო თვით ხატი დაზიანებულად არის მოღწეული ჩვენამდის. სამაგიეროდ საუცხოვოთ არის დაცული თვით ჯვარი და ამის მადლობელი უნდა ვიყვეთ შერგილ დადიანისა, რომელიც, როგორც მოვიხსენიეთ, დახატულია ხობის ეკლესიის კედელზე“.

1921 წელს საქართველოდან საფრანგეთში გატანილ იქნა 248 ყუთი და ერთი კალათა, რომლებშიც იდო მატერიალური კულტურის უმნიშვნელოვანესი ძეგლები. ხობის მონასტრის ნივთები - ერთი პატარა ყუთი ჯერ ახალსენაკში, ხოლო იქიდან ბათუმში წაუღიათ.

ე. თაყაიშვილის მოგონებებში არაერთგზისაა აღნიშნული, ხობის მონასტრიდან ნივთების გატანის შესახებ, რაც ამ ნივთების განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე მიუთითებს.

„კონსტანტინეპოლში მოვიტანეთ სულ, ბორჯომის ნივთებიანად, 236 ყუთი, ერთი დიდი კალათი და 12 ტომარა. მერმე გადავაწყვეთ ტომრის ნივთები ყუთებში და მარსელში მოვიტანეთ 248 ყუთი და ერთი კალათა, სულ 249. ამათში ქუთაისიდან წამოღებული იყო 175 ყუთი და 12 ტომარა, ბორჯომიდან ბათუმში ჩამოიტანეს 61 ყუთი, ხოლო ხობის მონასტრის ნივთები - ერთი პატარა ყუთი - იქვე ჩამოიტანეს ახალსენაკიდან“ (ე. თაყაიშვილი, რჩეული შრომები, ტომი I, 1968წ. გვ.403).

  1927 წელს მთავრობის სპეციალურმა კომისიამ ეს ჯვარი თავისი სასვენებლით ორ მილიონ ოქროს მანეთად შეაფასა.

საქართველოდან განძის გატანას და 1945 წელს მის დაბრუნებას ნაშრომი მიუძღვნა გივი ჟორდანიამ. გ. ჟორდანია თავის ნაშრომში აღნიშნავს, რომ ხობის მონასტრიდან წაღებულ პატარა ყუთში სხვა ძვირფას ნივთებთან ერთად იდო თამარ მეფის ჯვარი - „ მაგრამ მარტო ბორჯომისა და ლიკანის სასახლეების ქონება არ დამატებია თბილისიდან და ქუთაისიდან გატანილ განძეულობას. ბათუმშივე ჩაუტანიათ ერთი პატარა ყუთი, დატვირთული ხობის მონასტრის ნივთებით, რომელიც მანამდე ინახებოდა ახალსენაკის (დღევ. ცხაკაია) ხაზინაში. ხობის მონასტრის განძეულობას ძალიან დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა, რადგან იქ იყო თამარ მეფის გულსაკიდი ჯვარი, თავისი ოქროს ორკარედი კიდობნითურთ“ (გ. ჟორდანია „დაბრუნებული საუნჯე“ 1983წ.).

1946 წელს თბილისში მოეწყო საფრანგეთიდან ჩამოტანილი საგანძურის გამოფენა, სადაც სხვა მრავალ უძვირფასეს ექსპონანტს შორის იყო თამარ მეფის ჯვარი.

„თამარ მეფის გულსაკიდი ჯვარი. ხობის მონასტრიდან გამოტანილი ბაჯაღლო ოქროს ჯვარი (6,7 X 4.1 სმ). შედგება ოთხი თლილი ზურმუხტისაგან, რომელთა კიდეებზე და ცენტრში ჩასმულია ხუთი მსხვილი ლალი; ჯვრის მკლავებს შორის დამაგრებულია ოთხი მსხლისებრი მსხვილი მარგალიტი; ორი ასეთივე მარგალიტი განლაგებულია აქეთ და იქით იმ სახსრისა, რომელიც აერთებს ჯვარს აჟურულ მძივთან. ჯვრის ზურგზე სევადითაა შესრულებული ასომთავრული წარწერა: „ძელო ჭეშმარიტო, ძალო ჯვარისაო, შენითა წინ[წარ]ძღომითა ყოვლადვე შემწე და მფარველ ექმენ მეფესა და დედოფალსა თამარსა“.

 იქვე ესვენა ოქროს ორკარედი კიდობანი (14 X 11სმ), შემკული ძვირფასი თვლებით (ფირუზი, საფირონი, ამეთვისტი), რომელშიც ჯვრის სახედ ჩაჭრილ ბუდეში ინახებოდა თამარის ჯვარი. ეს კიდობანი დაუმზადებიათ თამარ მეფის შეკვეთით“  ((გ. ჟორდანია „დაბრუნებული საუნჯე“ 1983წ.).

  გულსაკიდი სანაწილე ჯვარი მეფეთა მეფე თამარისა დაბრძანებულია საქართველოს ხელოვნების მუზეუმში. (http://museum.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=216&info_id=12451&fbclid=IwAR0WrhYYGtEQb_w3tHghG00IRN_gfNGMS_mGb-eDjUtpH91hrYaJG-1EhGg).

რეცენზია გოგიტა ჩიტაიას წიგნზე - „ხობის სიძველენი“

ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორის, ლერი ჯიბლაძის რეცენზია გოგიტა ჩიტაიას ნაშრომზე „ხობის სიძველენი“ (ხობის მუნიციპალიტეტის კულტურული მემკვიდრეობის ობიექტები).

2017 წელს ხობის მუნიციპალიტეტის საკრებულოსა და მერიის ფინანსური მხარდაჭერით სტამბა "საარმა" გამოსცა გოგიტა ჩიტაიას მონოგრაფია "ხობის სიძველენი" (192 გვ., რედაქტორი ანზორ სიჭინავა, რეცენზენტები - ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორები ეპიფანე გვენეტაძე და რევაზ პაპუაშვილი). ნაშრომი შედგება წინათქმის, რვა თავისა, ინგლისურ და რუსულენოვანი რეზიუმებისაგან. წიგნს ერთვის დანართები, შენიშვნები, გამოყენებული წყაროები და ლიტერატურის სია. ნაშრომი როგორც კვლევითი, ასევე საცნობარო ხასიათისაა. გვინდა აღვნიშნოთ, რომ გოგიტა ჩიტაია ხობის რაიონის მკვიდრია და არაერთი წელია მუშაობს ხობის მერიის კულტურის სამსახურის მთავარ სპეციალისტად. პარალელურად ეწევა საქმიანობას ფოთისა და ხობის ეპარქიის სიწმინდეთა მოძიებისა და ძეგლთა დაცვის ცენტრში, სადაც უკავია დირექტორის თანამდეობა. ბუნებრივია, თავის სამსახურიდან გამომდინარე ზედმიწევნით კარგად ფლობს მონაცემებს ხობის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლებზე. ამიტომ წინმდებარე ნაშრომის მომზადება ყველაზე უფრო მას ხელეწიფებოდა და ლოგიკურია, კარგადაც გაართვა თავი.

წინათქმაში აღნიშნულია, რომ ხობის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე გამოვლენილია სხვადასხვა კატეგორიის კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები, რომელთაგან 16 - განეკუთვნება ეკლესიას, 31-ნაეკლესიარს, 21-ციხე -კოშკსა და სხვა ხასიათის ნაგებობებს. 207-კი არქეოლოგიური ობიექტია. მთლიანობაში დაფიქსირებული და აღრიცხულია პრეისტორიული და ისტორიული ხანის 275 ძეგლი. მოცემულია თითოეული მათგანის კოორდინატები სატელიტური ხელსაწყოთი (GPS), UTM-ის საკორდინაციო ბადის გამოყენებით. ავტორი მადლიერების გრძნობით იხსენიებს იმ სასულიერო პირებსა და მეცნიერებს, რომლებიც წიგნზე მუშაობის პროცესში გარკვეულ რჩევა-დარიგებებს აძლევდენ.

მონოგრაფიის I თავში განხილულია ხობის მონასტრის ისტორია, მისი ეტიმოლოგიური მნიშვნელობა, დეტალურადაა გადმოცემული ხობის მონასტრის არქიტექტორული კომპლექსის დახასიათება (ტაძარი, სამრეკლო, გალავანი, საკათალიკოსო-სასახლისა და სხვა ნაგებობათა ნაშთები). ავტორი ამ საკითხებზე მსჯელობისას წყაროებთან ერთად უხვად იყენებს ხალხურ თქმულებებს, გადმოცემებს, მოგვიანო პერიოდის ჩანაწერებს, პერიოდულ გამოცემებში არსებულ მონაცემებს, სხვადასხვა ავტორთა ცნობებს და სხვ. იგი აქვე ეხება არაერთი ავტორის მოსაზრებას ხობის მონასტრის ტაძარში მოხატული ფრესკების დათარიღებაზე და ყურადღებას ამახვილებს ამ მონასტერთან დაკავშირებულ ზოგიერთ საკითხზე.

ნაშრომში საუბარია 2008-2016 წწ ხობის მონასტრის ეზოში ეტაპობრივად მიმდინარე არქეოლოგიურ გათხრებსა და მის შედეგებზე, რომელმაც განსაკუთრებით ინტენსიური ხასიათი მიიიღო 2016 წელს, რა დროსაც სამუშაოები მიმდინარეობდა ხუთ უბანზე. არქეოლოგიური გათხრების შედეგად მიღებული იქნა მნიშვნელოვანი შედეგები: გაირკვა, რომ ხობის მონასტრის ტერიტორიაზე ხელსაყრელი ადგილმდებარეობის გამო ცხოვრება იწყება გვიანბრინჯაო-ადრერკინის ხანაში, ხობის თანამედროვე ტაძარი, გაცილებით დიდი ტაძარზე ყოფილა დაშენებული, ხობის მონასტერი წარმოადგენდა სამეგრელოს მთავართა_დადიანების საგვარეულო საძვლეს და ა.შ. ასევე არქეოლოგიური გათხრებით დადასტურდა, რომ ხობის მონასტრის ეზოში განვითარებული შუასაუკუნეების ხანაში და შესაძლოა უფროა ადრეც, უნდა არსებულიყო ციხე-ქალაქის ტიპის დასახლება, რომელიც როგორც გალავნის გარეთ, ისე შიდა მხარეს მოიცავდა საკმაოდ ვრცელ ტერიტორიას.

წიგნის I თავში საუბარია ხობის ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ტაძარში არსებულ მარიამობა-მარაშანობის დღესასწაულზე, რა დროსაც ავტორი უხვად იყენებს XVII-XX ს-ის საწყისი პერიოდის სხვადასხა ხასიათის წყაროებს, პერიოდულ გამოცემებში არსებულ მონაცემებს. უძველესი პერიოდიდან მოყოლებული აქვე განხილულია ხობის მონასტრის ქრონიკები.

წიგნის მომდევნო II და III თავებში აღწერილია ხობის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული ეკლესიები, ციხე-კოშკები და სხვა ნაგებობები. 
IV თავი ეხება ნაეკლესიარებს, რომლებიც საბჭოთა ხელისუფლების პირველ წლებში განადგურდა ანტირელიგიური კომპანიის დროს; მომდევნო V და VI თავები კი ეძღვნება ხობის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებულ საფლავის ქვებს (ძირითადად XIX და XX საუკუნის საწყისი პერიოდის), მუზეუმებსა და სახლ-მუზეუმებს.

პირადად ჩემთვის როგორც არქეოლოგისათვის განსაკუთრებით საყურადღებო გამოდგა მონოგრაფიის VII თავი, სადაც განხილულია ხობის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული არქეოლოგიური ობიექტები. ავტორს თავმოყრილი აქვს პრეისტორიული და ისტორიული ხანის შემთხვევითი აღმოჩენილი არქეოლოგიური არტეფაქტები და ძეგლები, მოცემულია დახასიათება, კოორდინატები,რაც არქეოლოგიური სამუშაოების ჩატარების შემთხვევაში მათ იოლად მისაგნებს ხდის. უნდა აღინიშნოს, რომ გოგიტა ჩიტაიამ ამ მონაცემების შეგროვებისათვის საკმაოდ დიდი სამუშაოები ჩაატარა. თითქმის ყველა არქეოლოგიური ობიექტი მოიარა, გაგვაცო მათ შესახებ არსებული ადგილობრივი ტოპონიმები და ზედაპირულად შეაგროვა არქეოლოგიური მასალა. თუმცა ზოგიერთ შემთხვევაში მას რჩება ერთგვარი უკმარისობის გრძნობა, რადგან ბუნებრივი პირობებიდან გამომდინარე, მდინარეების რიონსა და ხობისწყალს შორის მოქცეულ ჭაობიან ტერიტორიაზე, განსაკუთრებით რთული გამოდგა არქეოლოგიური ობიექტების შესწავლა და სრულყოფილი სურათის გადმოცემა.

ავტორი არქეოლოგიური ობიექტების ჩამონათვალში ასახელებს სპეციალისტების ფართო წრისათვის ნაკლებად ცნობილ არაერთ საინტერესო პუნქტს, მათ შორის კოლხეთის ბარისათვის დამახასიათებელ ხელოვნურად გამართულ ბორცვ-ნამოსახლარებს, სადაც ზედაპირულად მოძიებული არტეფაქტების მიხედვით, წინასწარული მონაცემებით შესაძლებელი გახდა გვიანბრინჯაო-ადრერკინის, კლასიკურისა და უფრო მოგვიანო პერიოდების დადგენა. გამოვყოფდით ცალკეული არტეფაქტებისა და ზოგიერთი ძეგლების აღმოჩენების პუნქტებს: ბრინჯაოს სატევრები და ყუამილიანი ცულები ხობისწყლიდან.ყურადღებას იპყრობს ამ ნივთების წყალში აღმოჩენის ფაქტი; სოფ.ნოჯიხევი `ციცას გორას~ მიმდებარე ტერიტორია _ ძვ.წ. IV-III სს-ები; სოფ. ჭიხუს პლატო _ წინანტიკური ხანის მასალა და რომაული ხანის დანგრეული სამარხები; სოფ. გურიფული, მდ. ხობისწყლის მარჯვენა სანაპირო _ იმპორტული ბერძნული კერამიკის ცალკეული აღმოჩენები და ელინისტური ხანის ინვეტარიანი ქვევრსამარხი; `ოტორონჯე~; სოფ. პირველი მაისი, ჯახუთის ციხის მიმდებარე ტერიტორია _ კლასიკური ხანა; ხეთა ურთის მთის მიდამოები; ხეთა-წინაგოლა, კოლხური თეთრის გამოვლენის ფაქტები; სოფ.ხამისკური _ `მისარონფერდის ოხვამეს~ ბორცვი _ ძვ.წ. V-III არტეფაქტები;სოფ.დღვაბას `ტაბუჩას~ დიხა-გუძუბა _ ადრეანტიკური ხანის მასალა და ა.შ.

მონოგრაფია გამოცემულია საკმაოდ მაღალ პოლიგრაფიულ დონეზე. ავტორის დამსახურებად უნდა ჩაითვალოს ის, რომ დაწერილია გამართული ქართული ენითა და იკითხება კარგად. ნაშრომში უხვადაა ჩართული ილუსტრაციები ხობის მონასტერზე, აქ დაცულ ღვთისმშობლის კვართზე, ცალკეულ ფრესკებზე, საკურთხევლის კარნიზის ჩუქურთმებზე. მოცემულია სხვადასხვა ეტაპზე უძველესი ტაძრის განვითარების გეგმა, რაც არქეოლოგიური გათხრების მიხედვით გახდა შესაძლებელი. ილუსტრირებულია არქეოლოგიური გათხრების შედეგად გამოვლენილი ძველი სასახლის ნაშთებიც, ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის ხატი. ნაშრომი ასევე გამდიდრებულია ეკლესიების, ციხეების, ხელოვნურად გამართული ბორცვ-ნამოსახლარის და ცალკეული არტეფაქტების ფერადი ფოტოებით.

დასასრულს აღვნიშნავთ, რომ გოგიტა ჩიტაიას ნაშრომი "ხობის სიძველენი" კარგი შენაძენია ქართული საისტორიო მეცნიერებისა და ამ საკითხებით დაინტერესებული მკითხველთათვის. ამ წიგნის გამოცემით ჩვენი ცოდნა ხობის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული პრეისტორიული და ისტორიული ხანის კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების შესახებ უფრო სრულყოფილი გახდა. აშკარაა, რომ წინამდებარე ნაშრომი სამაგიდო წიგნად იქცევა სიძველეებზე მომუშავე სპეციალისტებისა და საქართველოს ისტორიით დაინტერესებულ პირთათვის.

წყარო: იბერია-კოლხეთი N14, 2018 წელი.

ეთნოგრაფიული მასალა - XIX საუკუნის ხობი ნაწილი მეოთხე

ეთნოგრაფიული მასალა - XIX საუკუნის ხობი ნაწილი მეოთხე

 

 1935 წელს, აკადემიკოს ივანე ჯავახიშვილის ხელმძღვანელობით საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში (სოფელში), მათ შორის ხობის რაიონის სოფლებში შეიკრიბა ეთნოგრაფიული მასალა.

საცხოვრებელი ნაგებობები

მთხრობელი: შამშე გოგიას ძე ლატარია, 80 წლის, თორსადღვაბა

 ჯარგუალი (ჯარგვალი). ჯარგვალი შენდებოდა რგვალი ხეებისგან. ჭრიდნენ საშუალო სისქის მრგვალ ხეებს. ერთ მხარეს გააპრტყელებდნენ. ბოძის თავები ამოჭრილი იყო დედალ-მამლად. ამ თავების საშუალებით ეს ბოძები იფსკვნებოდა. ასე შენდებოდა ოთხი კედელი. ზევიდან უკეთდებოდა სახურავი ისე, როგორც ფაცხას და ოდას. შენობებს, აგებულს დოშაკი (მრგვალი) ხეებისაგან, ეძახდნენ ჯარგვალს.

დანაჩენი სადგომების შესახებ ლატარია გვიამბობს იმავეს, რაც მოვისმინეთ სენაკის რაიონში.

მთხრობელი: შამშე გუსარის ძე ირემია, 63 წლის, გურფული

ჯარგვალი. ირემია ამბობს, რომ ჯარგუალი მრგვალი ხეებისგან შეკრული სახლი არის, რომელიც იხურებოდა ისლით, ხაიათი, ან ლაქაშით. ლაქაში ისლისნაირი მცენარეა, მხოლოდ უფრო ფართო ფოთლები აქვს. ხაიას უფრო ვიწრო ფოთლები აქვს.

აგების ტექნიკასა და იარაღის შესახებ ირემია იმავეს ამბობს, რასაც წინა ხელოსნები, მხოლოდ ასახელებს იარაღს ტურაღურელს. ტურაღურელი წარმოადგენდა უზარმაზარ უროს, რომლითაც ხეს ფიცრებად ხსნიდნენ. ჩარჭობილი იყო ორი ბოძი. ამ ბოძებზე გადებული იყო მსხვილი ბოძი. რომელზედაც ეკიდა ტურაღურელი. გამოსწევდნენ ტურაღურელს და შემდეგ გაუშვებდნენ ხელს. ტურაღურელი ეხეთქებოდა ხეს, რომელიც იხსნებოდა.

სამეურნეო დანიშნულების ნაგებობები

მთხრობელი: მირონ გოჯას ძე კუტალია, 84 წლის, ლარჩვაზენი

ბოსელი. ოჩხოულე და ოკამეჩე (საძროხე და საკამეჩე). შენდებოდა ისე, როგორც ფაცხა. შენობა მოგრძო იყო. შიგ ვუკეთებდით ბაგას. გარედან კედლებს მივაფარებდით გვიმრას და წკულეტით დავამაგრებდით. შენობას, რომელიც აშენებული იყო კამეჩებისთვის, იატაკი უკეთდებოდა მრგვალი ხეებისგან. ასეთ იატაკში გადიოდა პატივი და ძირს იყრება. ოჩხოულეს კი ხის იატაკი არ ჰქონდა.

ნალია (ნანია). ოთხკუთხედად ჩავურჭობდით სარებს. გაუკეთებდით სარტყელს, გავდებდით კაკუტებს, ლარტყებს და გადავხურავდით ხაიათი. გადახურულში გავდებდით დანებს, დანებში გავუყრიდით ხის ტოტებს ლასტისნაირად. ამ ლასტზე ვაწყობდით ღომის თავთავს.

მთხრობელი: შამშე გიორგის ძე ლატარია, 80 წლის, თორსადღვაბა

ჯარგუალი. მრგვალი ხეებისგან აშენებულ შენობას ვეძახდით ჯარგუალს. ჩვენს ირგვლივ ტყე ბევრი იყო. როდესაც მოსჭრიდნენ ხეს, მას გათლიდნენ. ხეს ფიცრებად არ ამუშავებდნენ, რადგანაც ამას ბევრი დრო და მუშახელი სჭირდებოდა. ასე რომ საცხოვრებელი სახლები შენდებოდა მრგვალად გათლილი ხეებისგან, იშვიათ შემთხვევაში - ფიცრებისგან. საძირკვლისათვის ვიღებდით უფრო მაგარ ჯიშს: მუხას და ლანჭას. ოთხ ბოძს ოთხკუთხედად გადავფსკვნიდით. ეს იყო საძირკველი. შემდეგ საძირკველზე დავადებდით დამზადებულ მრგვალად გათლილ ხეებს. კუთხეებში ეს ხეები გადაფსკვნილი იყო: ერთი ბოძის თავი ამოჭრილი იყო და შიგ ჩადგმული მეორე ბოძის თავი. შენობას სჭირდებოდა კიდევ სარტყელი, ომპა, ციგი (ალბათ უნდა იყოს ციკი. ლ.ღ), კაკუტები, და თავი. მაშინ ისლით არ ვხურავდით, ვხურავდით ხაიათი და ჭოლით. ისლით დახურვა შემდეგ შემოიღეს.

მთხრობელი: შამშე გიორგის ძე ლატარია, 80 წლის, სოფელი თორსადღვაბა

ლორის კარავი. ვისაც ბევრი საქონელი ჰყავდა, ის ტყეში იშენებდა ლორის კარავს. ოთხკუთხედად ჩაარჭობდნენ მსხვილ ორთითა სარებს. ამ სარებზე გასდებდნენ დანებს. წინა და უკანა დანებზე ამართავდნენ ბოლოებიდან წყვილ დანას, რომლებიც წვერებით ერთმანეთს ხვდებოდნენ. ამაზე გადებული იყო მსხვილი ბოძი. ბოძს სიგრძეზე მიმაგრებული ჰქონდა კვეცით დანები. შემდეგ გადახურავდნენ ხაიათი, ზევიდან გარდიგარდმო დააწყობდნენ ჭოკებს. ეს ჭოკები დამაგრებული იყო კვეცით, რომ ქარს არ წაეღო. კედლები სულ მარტივად კეთდებოდა: იღებდნენ შუაზე გახეთქილ ხეებს და მიწყობილად ჩაარჭობდნენ მიწაში. თავებზე კვეცათი მიამაგრებდნენ დანებს. შემდეგ მიაწყობდნენ ჩალას. საქონლის პატრონი ზამთარ-ზაფხულ ცხოვრობდა ამ კარავში. საქონელს აძოვებდა ტყეში. კარავს პატრონი აშენებდა, ეხმარებოდნენ სხვა მეკარავეები. მუშაობის დროს ხმარობდნენ შემდეგ იარაღს: ბურჭულს (ცულს), ნაჯახს, კვაღას (პატარა ნაჯახს).

მთხრობელი: ალექსი ბურუკიას ძე ბუკია 81 წლის, სოფელი ხეთა

სკამი. მსხვილ მორს შუაზე გავხეთქავდით. ოთხ ადგილას ამოვტოხავდით და ამოტოხილში ჩავუმაგრებდით დამზადებულ ფეხებს. ეს იყო სკამი, რომელზეც დაეტეოდა 7-7 კაცი.

ხონჩა. ფეხიან ხონჩას ჩვენში ხმარობდნენ ქორწილში ან ტირილში. ხონჩა თითოეულ ოჯახს არ ჰქონდა. მთელ სოფელში იყო რამდენიმე ხონჩა და ვისაც დასჭირდებოდა, სარგებლობდა. ხონჩა წარმოადგენდა ოთხკუთხა ფიცარს, ისე ამოთლილს, რომ დაწყობილი საგნები არ გადმოცვენილიყო. ჰქონდა ოთხი ფეხი. ხონჩის ფიცარი მიმაგრებული იყო ორ გრძელ ჯოხზე ისე, რომ ორი მხრიდან რჩებოდა წვრილი სახელური. ქორწილის და ტირილის დროს ეზოში იმართებოდა გრძელი შეფა (გრძელი ფარდული). ფეხიან ხონჩით შეფაში შეჰქონდათ სასმელ-საჭმელი. ალაგ-ალაგ დგამდნენ ხონჩას და არიგებდნენ საჭმელს.

ტაბაკი, ტაბლე. ტაბაკი კეთდებოდა ცაცხვისა და თხმელასაგან. იყო ფართო და ვიწრო ტაბაკი. ფართო ტაბაკს კიდევ ეძახდნენ „სტოლ-ტაბაკს“. ჯერ აკეთებდნენ სამფეხა ტაბაკს, მერე კი შემოიღეს ოთხფეხა ტაბაკი. ტაბაკზე აწყობდნენ ღომს.

ანა ხუბუტია (ეთნოგრაფიული მასალის შემკრები)

  რაიონების დავლის დროს ჩუქურთმიან სახლს შევხვდი ხობში და სენაკში. ჩუქურთმიან სახლს შევხვდი ხობის მონასტერში. ეს სახლი ეკუთვნოდა ცოტნე დადიანს. ჩუქურთმიანია ჭერის სარტყელი. მისი სახე წარმოადგენს დაგრეხილ თოკს. ეს ჩუქურთმა გაუკეთებია მოხელეს, რომელიც ცხოვრობდა სოფელ ბიაში. ამავე სახლში კარების თავიც ჩუქურთმიანია. აქ ამოჭრილია ყვავილები. ჩუქურთმებს შევხვდი აგრეთვე ხობისა და მარტვილის მონასტრებში და სალხინოს სასახლეში.

მთხრობელი:  ალექსანდრე  გოჯას ძე  კუტალია, 77 წლის, სოფელი ლარჩვა

  ჩვენში მეგრული ჯიშის ფუტკარი იყო, ფუტკარი იყრიდა აპრილში და უნდა დაგვებინავებინა ქოფეში, ქოფეს ასე ვამზადებდით მოვჭრიდით ხეს, და დავხერხავდით ნაწილებად, თითო {ს{} ერთი ან ერთ-ნახევარი მეტრის სიგრძისა {დ} თითოეულ ნაწილს სიგრძეზე დავჭრიდით, ორივე ნაწილს ამოუღებდით გულს, ქოფესათვის მასალად ვიღებდით ცაცხვს ან თხემლას, რადგანაც რბილი ჯიშებია და გულის ამოღება უფრო ადვილია, ქოფეს ზევიდან ვახურავდით ქერქს, რომელსაც ვეძახდით ოფეჩს, ქერქს უფრო აკაციისას  ვიღებდით, რადგანაც მას ქერქი ადვილად ძვრება, ზამთვრისათვის ქოფეს ძროხის პატივით შევლესავდეთ, რომ სიცივე  არ შესულიყო, ასე შელესილი უნდა ყოფილიყო ნოემბრიდან  ოთხი თვე. შემდეგ გაზაფხულზე მოვწმენდდთ და  ჩავხედავდით რა მდგომარეობაში იყო, თუ თაფლი არ  ჰქონდა, მივცემდით შაქარს, დავასხამდით წყალს,   და ისევ დავახურავდით სახურავს  ივნისში ისევ ავხსნიდით ამოვიღებდით თაფლს. როდესაც ფუტკარი იბარტყებს, მაშინ მისვლა ქოფესთან შეუძლებელია. ქოფე როდესაც  ფუჭდება, ფუტკარი თვითონვე იწებებს. ფუტკარს თავისი მტერი ჰყავს; ფუტკარს ხანდახან უჩნდება  გემა.

მთხრობელი:  ალექსი ბერუას ძე ბუკია, 81 წლის, სოფელი წინაგოლა

    წინასწარ ვამზადებდით სათეს ადგილს. ყველგან ტყე იყო. ტყეს მოჭრა უნდოდა. მოვჭრიდით ტყეს, მოვასუფთავებდით. ხეებს შეშად გამოვიტანდით, ფიჩხს იქვე დავწვამდით. ასეთ მიწას ახლად   გატეხილ  მიწას  ვეძახდით.                                          
  გარშემო ეკლით შემოვღობავდით. შუაში თხრილს გავიყვანდით, რომ მიწა ამომშრალიყო. ამ თხრილში გამოჟონავდა წყალი და მიწა გაშრებოდა. ამის შემდეგ მოვიწვევდით ნადს, გავთოხნიდით და დავთესავდით სიმინდს. სიმინდს სამჯერ უნდა გათოხვნა.
   შემდეგ შემოიღეს კავით ხვნა. მაგრამ ახლად მოტეხილი მიწის კავით ხვნა არ შეიძლებოდა. მოსახნავ მიწას მოვასუფთავებდით, ფიჩხს და სიმინდის ღეროს დავწვამდით და ნაცარს მოვაყრიდით. ამის შემდეგ ყანაში სიგრძეზე გაატარებდენ კავს, რამოდენიმე მანძილის დაშორებით კიდევ სიგრძეზე გაატარებდნენ კავს. ამ ორზოლს შუა მანძილს ვუწოდებდით ერთ წურუა მიწას. გადავზომავდით წურუას, მოვხნავდით და დავთესავდით. შემდეგ დავთესავდით და მოვხნავდით მეორე წურუას, მესამე წურუას და ა. შ. მერე თავიდან ბოლომდე ფარცხს გავატარებდით.
   ფარცხი წარმოადგენდა ოთხკუთხა ლასტს, რომელსაც ქვემოდან დამაგრებული ჰქონდა ფიჩხები. კავს ზოგჯერ თვითონ ვაკეთებდით. ავიღებდით მოკაუჭებულ მსხვილ ტოტს, გავთვლიდით, კაუჭზე წამოვაგებდით ქუსლს და ქუსლზე ვამაგრებდით ფოლადის დანას. ვთესავდით სიმინდს, ღომს, ჭვავს.  სიმინდი ჩვეულებრივი  ჯიშისა იყო.

წყარო: მასალები საქართველოს შინამრეწველობისა და ხელოსნობის ისტორიისათვის. ტომი I, 1976 წ. ტომი IV, 1987 წ.

ეთნოგრაფიული მასალა - XIX საუკუნის ხობი ნაწილი მესამე

1935 წელს, აკადემიკოს ივანე ჯავახიშვილის ხელმძღვანელობით საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში (სოფელში), მათ შორის ხობის რაიონის სოფლებში შეიკრიბა ეთნოგრაფიული მასალა.

მებაღეობა, ვაზის მოვლა, ღვინოს დაყენება, ჭურჭლის მეგრული სახელები, მეწაღეობა...

მთხრობელი: მელიტონ ალმასხანის ძე ჩხეიძე, 86 წლის, სოფელი ხობი

სხვდასხვა ფეხსაცმლები. ქალამანს ვკერავდით ტყავისგან, რომელსაც „კაზანი“ ერქვა. გამოვჭრიდით მთლიან წვეტიან ქალამანს. ამოკერვამდე ამოვჭრიდით ზემოდან, შევღებვდით და შემოვქობავდით. ზოგჯერ სირმით გავაწყობდით. ბოლოს ამოვკერავდით.

წუღას ასე ვკერავდით: გამოვჭრიდით პირს და ამოვუჭრიდით ბოღაზს. ამ ამოჭრილს გადაბრუნებულ ტყავს დავადებდით და დავაგვირისტებდით. მერე ქობას გამოვჭრიდით, ორად გავკეცავდით და მივაკერებდით ხარაზულად ორი ძაფით აქეთ-იქით, კალაპოტში ჩავდებდით და ხაფსულით პირს წინ ავწევდით ზევით.

ვკერავდით, ასევე საცვეთს. საცვეთი დაბალყელიანი, უძირო წუღაა. იკერება გვირისტით, აწყობენ სირმით, გრეხილით და თავისივე გადაბრუნებულ ტყავით, რომელიც გამოჭრილია სხვადსხვანაირად.

კაცის ჩაფლასაც ვკერავდით. გამოვჭრიდით პირს და ხარაზულად მივაკერებდით ძირს, ჩავდებდით კალაპოტში, როდესაც გაშრებოდა - ამოვიღებდით.

საცვეთს, ჩუსტებს და ჩაფლას ხარაზი კერავდა, ჩექმებს  კი - მეჩექმე. მასალა მოგვქონდა სხვადასხვა ქალაქებიდან. ხელსაწყოდ გვქონდა დაზგა, მუშტა, ჯევიჩი, ყარაინჩი (შემოსაჭრელი), თავლაშვარი (გასალესი ქვა), კალაპოტები. კალაპოტებს სხვადასხვა სახელები ჰონდა: N31-დიდი ულაეღი, N29 - პატარა ულაეღი; N28 - დიდი ლუძგარი; N27 - პატარა ლუძგარი; N26 - ულორთა; N25 - პატარა ულორთა; N23 - დიდი ჭიპლიკი; N22, N21 -საშუალო ჭიპლიკი.

ძირების მიკერების დროს საჭირო იყო ღვედი, რომელსაც ფარძვალი ეწოდება. როდესაც ფეხსაცმელს კალაპოტში ჩავდებდით, საჭირო იყო ხაბსვალი. ხაბსვალი საპირის წინა ნაწილის ასაწევი.

მევენახეობა

მთხრობელი: პორფილე ივანეს ძე ვადაქარია, 55 წლის, სოფელი ხობი

ვენახისთვის ვარჩევდით ისეთ ადგილს, სადაც მზე ადგებოდა. უნდა ყოფილიყო ფერდობი და მშრალი ადგილი. გადავაბრუნებდით მიწას, ამოვთხრიდით რიგ-რიგად ორმოებს და ჩავყრიდით ნერგებს. ნერგებს ჩავურჭობდით ორთითა სარებს. ამ სარებზე გავდებდით დანებს და გავაწყობდით ვაზის ტოტებს. ამას ვეძახდით ტალავერს. ტალავერში რომ შეხვიდოდი, ზემოდან გადმოგცქეროდა ლამაზი მტევნები.

ყოველ წელს ვაზს ძირში ვაყრიდით ნაკელს და სძლებდა 9-10 წელიწადს. როდესაც ვაზი დაბერდებოდა, ძირში მოვჭრიდით. ძირი ამოხეთქავდა ახალ ყლორტს. აამ ყლორტს დავაწვენდით და დავაყრიდით მიწას. იმ ადგილებში, სადაც მიწას დავაყრიდით, ყლორტი ფესვს გაიკეთებდა. ყლორტს დავჭრიდით და თითოეულ ნაწილს ჩავრგავდით. ასე ხდებოდა ვაზის განახლება.

ვაზს უჩნდებოდა ავადმყოფობა ჭაბუ (წებო). ვაზს გული უშავდებოდა და ხმებოდა. ეს ავადმყოფობა უჩნდებოდა მაღალ ვენახს. რომ დაღუპვას გადაგვერჩინა უკეთებდით ტალავერს. ტალავერზე დახვეულ ვაზს არი ნაკლებად ავნებდა. მაღლაარ ვენახს კი დაააყრევნებდა ყურძენს. ორ წელწადშ ერთხელ ვწმენდდით ვენახს დანით და ცხემლარით. ცხემლარი ცულისმაგვარი, მოკლეტარიანი იარაღია, რომელსაც მოკაუჭებული წვერი აქვს (ღვინკი). ვაზის გაწმენდა გრძელდებოდა იანვრის ბოლოდან თებერვლის შვიდამდე.

ყურძენს შემოდგომაზე კრეფდით. რთველის დაწყებამდე ვრეცხავდით ქვევრებს და საწნახელს ორჩხაშეთი. ნარეცხი წყალი ამოგვონდ ხერკეთი. ხერკეს ვაკეთებდით გაჭრილ ტუტლასაგან. ტუტლაა მცენარეა, რომელსაც გოგრის მსგავსი ნაყოფი აქვს. ბოლოს ამოვწმენდდით ნაჭრით, რომელსაც სასირეს ვეძახდით.

შევუდგებოდით ყურძნის კრეფას. მტევნებს გოდლებში ვაწყობდით და ვცლიდით კალათებში. კალათებს ვცლიდით საწნახელში. საწნახელს გავავმსემდით და სამი დღის შემდეგ შევუდგებოდით ფეხებით წურვას. როდესაც ყურენი დაიჭყლიტებოდა, ზევიდან დავახურაავდით გვიმრას. ზევიდან მოადგებოდა მაჭარი, რომელსააც დიდი ხერკეთი ვიღებდით. მაჭარს ვასხამდით სამარანო ანუ სადადიო კოკაში. საადადიოს იმიტომ ვეძახდით, რომ, იმითი ღვინო დადიანებისთვის მიგვქონდა. კოკებს ვცლიდით ქვევრებში. ქვევრებს თავახდილს ვტოვებდით, სანამ დუღილს არ გაათავებდა. მერე ბულიშს დავახურავდით და თიხით შემოვულესდით თავს.

პირველად ამოღებულ ღვინოს ნაფეთქას ვეძახდით. ეს პირველი ხარისხის ღვინო იყო. დარჩენილ ჭაჭას დავასხამდით წყალს და ისევ დავჭყლეტდით, ვღებულობდით ნაწყარიშა ღვინოს (წყალგარეულ ღვინოს). ეს ყოველდღიურად სასმელი ღვინო იყო.

                                         

              მთხრობელი: მირონ გიგას ძე კუტალია, 88 წლის (სოფელი ლარჩვა, ხობის რაიონი).

მებოსტნეობა

ძველად ჩვენში ისეთი ბაღები, როგორც ახლაა, არ იყო. მხოლოდ ეზოებში ცოტცოტა გვედგა ვაშლი, მსხალი, ატამი, ბია, თხილი, ქლიავი, ალუჩა, შვინდი, ალუბალი, ბალი. ჯიშიანი ხილი არ იყო, მაგრამ თუ სადმე შევხვდებოდით უკეთეს ხილს, მის ტოტს გადმოვამყნობდით. ჩვენს ხის ტოტზე შევჭრიდით ქერქს და შიგ ჩავარჭობდით კარგი ჯიშის ხეხილის ტოტს. შემოვაკრავდით ბულიშს (ბლის ქერქს), შიგ ჩავაყრიდით წითელ მიწას. ტოტი იხეირებდა. ასე ვამყნობდით სხვადასხვა ხილსაც. ხილი იყო საზაფხულო-საზამთრო.

ყველა ჩვენთაგანს თავისივე ეზოში იმდენი ბოსტნეული და მწვანილი მოჰყავდა, რამდენიც თვითონ სჭირდებოდა. მოგვყავდა: ოხრახუში, პრასა, ხახვი, ქინძი, ხული, ქონდარი, სამშურე, ნესვი, გოგრა, კიტრი, უფრო გვიან დავიწყეთ საზამთროების, კარტოფილის, კიტრისა და ჭარხლის მოყვანა.

ეთნოგრაფიული მასალა - XIX საუკუნის ხობი

ნაწილი მეორე

1935 წელს, აკადემიკოს ივანე ჯავახიშვილის ხელმძღვანელობით საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში (სოფელში), მათ შორის ხობის რაიონის სოფლებში შეიკრიბა ეთნოგრაფიული მასალა.

მოთხრობელი: ოლღა ძაგულის ასული კუტალია, 55 წლის სოფელი კორცხო, ხობის რაიონი

ქსოვა.

ქსოვილებს ვამზადებთ აბრეშუმის, მატყლისა და ბამბისაგან. აბრეშუმის პარკებიდან ძაფს მე თვითონ ვიღებ, ავადუღებ ქვაბით წყალს, ამ ადუღებულ წყალში ჩავყრი პარკს და გადავდგამ, მერე ვიღებ ფიცხს და ამით ვეძებ ძაფის თავებს, ჯერ ამოდის მსხვილი ძაფი, რომელსაც ნადუღარს ვეძახით (ნათავარს), ამ ძაფს ცალკე ვახვევ სამთითზე, ბოლოს მოდის ნაბოლარა ძაფი, ამასაც მესამე სამთითზე ვახვევ, ხანდახან ნადუღარს და ნაბოლარს ერთ სამთითზე ვახვევ,ამოღებულ ძაფს დავართავ ცალ-ცალკე, ასე ვამზადებ აბრეშუმის ძაფს საქსოვად.

ბამბა,ჩვენ თვითონ მოგვყავს, მოვკრეფ ბამბას გავშლით ჰაერზე ათ დღეს, რომ ნამმა დაჰკრას, ნამი ბამბას ათეთრებს, ამის შემდეგ ჩიჩიხით ამოვაცლით თესლს, დარჩეულ ბამბას დავწეწავთ და დავართავთ. ქსელისათვის ვართავთ უფრო წმინდა ძაფს, საქსოვად კი უფრო მსხვილს, საქსელო ძაფს ორშუალს ვეძახით, საქსოვს-კი ომოშირს.

მატყლს წინათ ვყიდულობდით მეჯოგეებისგან, ნაყიდ მატყლს გავრეცხავდით გავაშრობდით და დავწეწავდით,მერე საჩეჩელზე დავჩეჩავდით, საჩეჩელის  ნაწილებია კუჩხიში გილადგუმალი (ფეხის დასადგმელს) კიბირეფი (კბილები), მურგუტარი. საჩეჩელზე პირველად აღებული ძაფი ორშუალისათვის იყო დანარჩენი კი ომოშირისთვის, ასე ხდებოდა დახარისხება ჩეჩვის  დროს, მატყლს თითისტარზე დავართავდით, ორშუალისთვის ვართავდით უფრო წმინდა ძაფს, საქსოვისთვის კი უფრო მსხვილ ძაფს. თითისტარზე დახვეულ ძაფს, ამოვავლებდით ალში, რომ ბეწვები დასლოდა, ძაფს დავძახავდით მხოლოდ მაშინ, როდესაც სქელი ქსოვილი უნდა მოგვექსოვა.

როგორც ო.კუტალია გადმოგვცემს, აბრეშუმის მატყლისა და ბამბის ქსოვილების დამზადების ტექნიკა ერთნაირია, განსხვავება მხოლოდ ზინგშია, აბრეშუმის ქსოვილებისთვის ზინგი უფრო ხშირია მატყლს ქსოვილისთვის კი თხელი,ვიწყებთ ქსოვას (ასე) მიწაში წყვილ-წყვილად ჩავარჭობთ ოთხ ბარჯგს, (სარს) მანძილი ამ სარებს შორის  იმდენია, რა სიგრძისაც ქსოვილი გვინდა, ამ სარებზე გავჭიმავთ ძაფს შემდეგ ჯაჭვით ამოვიღებთ (დობციხუნთ) და დავამაგრებთ ზინგში ოთხი ძაფი ითვლება ერთ სათვალავად, თუ ავიღეთ ასი სათვალავი, გამოდის ერთი არსინი სიგანის ქსოვილი.

ზინგებში დამაგრების დროს, გავუყრით ორ თითს, და გამოვიღებთ ძაფს. მეორე კაცი ,რომელიც

გვეხმარება, გაჭრის ამ თავს. ზინგებში დამაგრებულ ძაფებს ჩავუყრით აბხაში  (სავარცხელში). მერე ვიღებთ, ათ-ათ სათვალავს, ვკრავთ და ამ შეკრულებში გავუყრით ჯოხს, ჯოხს მივამაგრებთ რულეს. რულე დაზგას მარქვს წინ ნაქსოვის დასახვევად.

ზევით დაზგაზე გადებულია ჯოხი, რომელზედაც თოკებით, ჩამოკიდებულია ზიგნები  და სავარცხელი.

ქსელის მეორე ბოლო დამაგრებულია ხინტკირზე. საქსოვი ძაფი დახვეულია მასრაზე, რომელიც მაქოში  დევს. ზინგების ასამოძრავებლად ორი თოკია. როდესაც ფეხს დავაჭერთ მარცხენა თოკს, ზინგი დაიწევა და მასთან ერთად {დაიწევა} ერთი წყება ძაფებისა , მეორე წყება კი აწეულია.

ამ დროს მაქოს მარცხნიდან მარჯვნივ და აბხათი დავტკეპნით.  შემდეგ (ფეხს) დავაჭერთ მარჯვენა თოკს. ახლა მეორე ზინგი დაიწევა და მასთან ერთად {დაიწევს} ძაფების მეორე წყება. ამ დროს მაქოს გავატარებთ მარჯვნიდან მარცხნივ და ისევ აბხათი დავტკეპნით. მზა ქსოვილს ვახვევთ რულეზე.

საორშუალო (დაზგა) შედგება 4 ბოძისაგან, რომელიც შეკრულია 4 დანით. დაზგას წინ გადებული აქვს  მრგვალი ჯოხი, რომელზედაც ეხვევა ქსოვილი. უკან გადებული აქვს ოკუდალე,რომელზედაც დამაგრებულია ქსელის ბოლოები.

 მთხრობელი: მინადორა გოგიას ასული ესებუა, 57 წლის, სოფელი ხობი

ჩვენ ვქსოვდით ბამბანარევ საჩოხეს, მატყლისგან - საღართე (საჩოხე) შალს და აბრეშუმისგან - დარაიას.

საჩოხე სალისთვის მატყლს ვახარისხებდით ჩეჩვის დროს, პირველად ამოღებული მატყლისაგან ვამზადებდით ძაფს ქსელისათვის, დანარჩენი მატყლისაგან კი საქსოვ ძაფს, ორშუალო (ქსელის) ძაფი უნდა იყოს კუმოხილი (მაგრად დართული). ომოშირი (საქსოვი) ძაფი უნდა იყოს ლექინ{ად} დართული, შველია თუხილი (სუსტად დართული).

საჩოხე სალისათვის კრავის მატყლს ვიღებდით. ძაფის დასამზადებლად გვჭირდებოდა ოფეთაში (საჩეჩელი), ჩერია (თითისტარი), წყურიში (თითისტარის თავი), ელართაშე (სამთითა) და ფირფიტა. საქსოვად გვჭირდებოდა საორშუალო, ზინგი, აბხა, სარსიოლი, მარქვი (მაქო) და მარსა (მასრა).

 დავდგამდით საორშუალოს, ჩავუყრიდით ზინგის თითო თვალში ძილა (წყვილ) ძაფს. შეიძლებოდა კაკა (თითო) ძაფის გაყრაც. მაშინ ქსოვილი უფრო თხელი გამოდიოდა. ძაფებს შემდეგ სავარცხელში გავუყრიდით. ზინგს და სავარცხელს ცამოვკიდებდით საორშუალოზე. მარსაზე (მასრაზე) სარსიოლის საშუალებით დავახვევდით ძაფს და ჩავდებდით მაქოში. ამის შემდეგ ვიწყებდით ქსოვას.

 ქსოვილებს ვამზადებდით სადას და სახიანსაც. სახეები შემდეგი იყო: კუბოს, ზოლებიანი, მარგალიტური და ჭინური. როდესაც გვინდოდა ზოლებიანი ქსოვილის დამზადება, ზოგ ძაფს წინდაწინვე ვღებავდით. ქსელის გაბმის დროს იმდენ სათვალ ფერად ძაფს გავაბამდით, რა სიფართისაც ზოლი გვინდოდა კუბოს სახე, ვიღებდით რამდენიმე მაქოს სხვადასხვაფერი ძაფებით. ქსოვის დროს მაქოებს ვცვლიდით. ჭანური სახის გამოსაყვანად იქსოვებოდა ორი სათვალი თეთრი ძაფი, მერე - ორი სათვალი შავი ძაფი, კიდევ - ორი სათვალი თეთრი ძაფი და ა. შ. მერე ვქსოვდით თეთრ{ი} ძაფით.

მთხრობელი: შაშნიკა ალექსანდრეს ასული დემანია, 58 წლის, სოფელი ხობი.

ვქსოვდით ბამბის, მატყლის, აბრეშუმისა და სელისგან. ბამბა, სელი და აბრეშუმი ჩვენ თვითონ მოგვყავდა, მატყლი ქალაქიდან მოგვქონდა. ყიდვის დროს ვარჩევდით წვრილბეყვა მატყლს, გრძელბეწვა დასართავად არ ვარგა. საჩეჩელზე ვახარისხებდით მატყლს.

დარაია იქსოვებოდა აბრეშუმისგან, საჩოხე შალი - მატყლისგან. მატყლგარეული აბრეშუმისგან ვქსოვდით ყაბალახს და საზაფხულო საჩოხეს. სუსგან ვქსოვდით კორჩას.

ქსოვისათვის საჭირო იყო საორშუალო, ზინგი, სავარცხელი, მარქვი (მაქო), სარსიოლი, მარსა (მასრა). სარსიოლოს ანუ ფარფალიას  საშუალებით ვახვევდით მასრაზე ძაფს. სარსიოლს ჰქონდა პეპელას სახე, ამიტომაც ვეძახდით ფარფალიას.

საქსოვი დაზგა

მოუხარშავი აბრეშუმის ძაფს დავქსელავდით (მოუხარშავ ძაფს ვეძახდით ურცხულ ძაფს). სუს ჯერ გავახამებდით მოხარშული მარცვლებით. გახამებულს დავწნავდით. ჩავუყრიდით  ორ ზინგში და აბხაში. ჩამოვიდებდით თოკით საორშუალოზე. ქვევით იყო ჩამოკიდებული ჯოხი რომელსაც საფეხეშს ვეძახდით. ზინგში და აბხაში გაყრილ ძაფებს ლურეზე ვამაგრებდით. ქსოვის დროს ერთი ზინგი ზევით აიწეოდა, მეორე ქვევითდაიწეოდა. ძაფები აღებენ პორს და შიგ მაქო გადიოდა. რომაგულ ნაქსოვებს სჭირდებოდა დაგრეხილი ძაფი.

ჭილოფის ქსოვა

მთხრობელი: ნატალია სვიმონის ასული კვირკველია, 65 წლის, სოფელი გვიმარონი.

მასალა მოგვაქვს ჭაობიანი ადგილებიდან. ჭილს ვგლეჯთ ხელით, მოგვაქვს სახლში და ვყრით მზეზე. მზეზე გამოშრება და გათეთრდება. გამოშრობას სჭირდება თხუთმეტი დღე.

სამუშაოდ გვჭირდება ორცხონჯი (სავარცხელი). ორცხონჯი წარმოადგენს ლატანს, რომელსაც სიგრძე არშინ-ნახევარი აქვს და განი ორი ვერშოკი. ლატანში ამომწვარია თვლები. ამ იარაღს ვხმარობთ ჭილოფის განის გასასწორებლად. ქსოვის დროს ნაქსოვი იწელება და, როდესაც ორცხონჯს ჩამოვწევთ, სწორდება.

ჯერ დავაბამთ ქსელს დაგრეხილი სუს (სელის) ძაფისას. ქსელში მოვაქცევთ ორცხონჯს ისე, რომ მის თითო თვალში გადიოდეს თითო ძაფი. ქსელს ასე ვაბამთ: ზევით დამაგრებულია ორი ჯოხი, ქვევითაც დამაგრებულია ჯოხი, რომელზედაც რიგზე დაჭედილია კურსმნები. ზევითა ორ ჯოხზე გადაგდებულია ქსელის ძაფი, ქვევით კი ძაფი ლურსმნებზეა მოდებული. შემდეგ ვიღებთ რამდენიმე ჭილს და ვიწყებთ ქსოვას. ამ ჭილს ვუყრით ძაფგამოშვებით. როდესაც ერთ წყებას გავივლით, ჩამოვწევთ ორცხონჯს, რომელიც მას ამჭიდროვებს და განსაც ასწორებს. როდესაც ქსოვას დავამთავრებთ, გავუმაგრებთ თავებს და ვჭრით დარჩენილ წვერებს.

ჩვენთან ჭილოფის დამზადებას დიდი ხნის ისტორია აქვს. ჭილოფებს ბევრს ვქსოვდით, რადგანაც დაფნის გადასაგზავნად ვხმარობდით. ჭილოფებს შევკერავდით ტომარასავით , ჩავყრიდით შიგ დაფნას, შევკრავდით და ისე ვგზავნიდით.

კალათისათვის ვქსოვთ პატარა, ვიწრო განის ჭილოფებს. მას ორად მოვკეცავთ, გავუკეთებთ თავებს და დავამაგრებთ დაგრეხილ სახელურს.

წყარო: მასალები საქართველოს შინამრეწველობისა და ხელოსნობის ისტორიისთვის, ტომი მეორე, 1981 წელი.