ხობის ვამეყ დადიანისეული ეკვდერის დეკორატიული პროგრამა და მისი ბიზანტიური წყაროები

 ბრონისლავ ტოდიჩი (იუგოსლავია)

 ათი წლის წინათ ი. გ. ლორთქიფანიძემ გამოაქვეყნა ხობის ტაძრის ვამეყ დადიანისეული ეკვდერის ფრესკები, რომლებიც მანამდისაც იყო ცნობილი. მკვლევარნი განსაკუთრებით იმ წარწერას აქცევდნენ ყურადღებას. რომელშიც ნათქვამია, რომ ხობის ტაძრის ეს ეკვდერი თავისივე სახლეულის განსასვენებლად ააგო სამეგრელოს მთავარმა ვამეყ დადიანმა 1384-1396. ამას ნათლად მოწმობს ფრესკებიც. რომლებიც შესრულებულია XIV საუკუნის უკანასკნელ ათწლეულში.

საკურთხევლის კონქცში წარმოდგენილია ტახტზე მჯდომი ღვთისმშობელი ყრმითა და მთავარანგელოზებით. ხოლო ქვე-მოთ -ეკლესიის მამები. ეკლესიის მამათა ფიგურები და ნახევრადფიგურები ასევე წარმოდგენილია პილასტრებსა და საბჯენი თაღების შიგნით. კედლებზე განლაგებულია მეტად საინტერესო კომპოზიციები: დასავლეთის კედელზე -ვედ-რება”, ჩრდილოეთისაზე ქრისტე სამარეში". "დატირება: (ან საფლავად დადება) და ”გარდმოხსნა". სამხრეთისაზე "ჯვარცმა". "ჯოჯოხეთის წარმოტყვევნა" და "მენელსაცხე-ბლე დედანი”. ჩრდილოეთის კედელზე "გარდამოხსნის” ქვე-მოთ გამოსახულნი არიან ვამეყ დადიანი და მისი თანამეც-ხედრე. როგორც ჩანს, სცენათა ასეთი შერჩევა ტიპიურია საძვალეთათვის, ხოლო მათი იკონოგრაფია, როგორც ამას ი. გ. ლოროქიფანიძე შენიშნავს, დიდად არ გამოირჩევა XIV საუკუნის ჩვეულ გადაწყვეტათაგან. ესქატოლოგიისა და ხსნის იდეა ძალიან ნათლადაა ნაჩვენები. სცენათა განლაგება, იმის მიუხედავად, რომ. ყველა ეს სცენა განეკუთვნება ქრისტეს ვნებისა და მისი სიკვდილის შემდგომ გამო-ცხადებათა ციკლს, ზუსტად არ მისდევს სახარებისეულ თხრობას. თავისი იმედი ცოდვათა გამოსყიდვის და აღდგო-მისა ვამეყმა გამოთქვა მოხატულობაში საკუთარი მომავალი საფლავის გვერდით.

ასეთი სქემა, უეჭველია, ნასესხებია ბიზანტიისაგან. რასაც მრავალი მაგალითი მოწმობს. ასე. კონსტანტინეპო-ლის პანტოკრატორის მონასტრის ტიპიკონში (1136) ვპოუ-ლობთ ცნობას, რომ კომნენთა ეკვდერში გამოსახული იყო "ჯვარცმა”. ”ჯოჯოხეთის წარმოტყვევნა" და "მენელსაცხებლე" დედანი.

ჟიჩას ტაძარში, სერბიულ ძეგლთაგან ერთ-ერთ უადრესში (1220-1221), სადაც ფრესკები კონსტანტინოპოლელი ოსტა-ტების მიერაა შესრულებული. ქვედა რეგისტრში აგრეთვე წარმოდგენილია "ჯვარცმისა" და "გარდამოხსნის" სცენები, ეტყობა იმის გამო, რომ ამ ეკლესიაში დასაფლავებული იყო მონასტრის დამაარსებელი, მეფე სტეფანე პირველი გვირგ-ვინდებული. ცოტათი მოგვიანებით. 1263 წლის ახლოს. სოპოჩანში "ჯვარცმისა" და "ჯოჯოხეთის წარმოტყვევნის” სცენებმა მნიშვნელოვანი ადგილი ი დაიკავეს დეკორატიულ პროგრამაში მეფე უროშ I-ისა არქიეპისკოპოსის იოანწიკის საფლავების თავზე. იგივე სცენები იყო გამო-ყოფილი ვერიის მაცხოვრის ეკლესიის კედლებზე (1314-1315) სადაც დასაფლავებული იყო კტიტორი ქსენოს ფსა-ლიდასი მრავალფიგურიან კომპოზიციათაგან მხოლოდ "ჯვარცმა" და "ჯოჯოხეთის წარმოტყვევნაა” განაწილებული ქვედა რეგისტრში. დასასრულ, მისტრის, სოფიოს ტაძრის ჩრდილოეთით ეკვდერში სადაც დასაფლავებულია დამკვეთი მანუილ კანტავუზიანი -ფრესკები. შესრულებული XIV საუკუნის მეორე ნახევარში, არამარტო ქრონოლოგიურად, არამედ თავისი თემებითაც ძალიან ახლოსაა ვამეყ დადია-ნისეული ეკვდერის ფრესკების პროგრამასთან. მისტრის წმინდა სოფიოს ტაძარში იქ მომუშავე კონსტანტინოპოლელმა მხატვრებმა გარდა სცენისა საფლავად დებულ ქრისტე (თუმ-ცა სხვა იკონოგრაფიული სახით), გამოსახეს: "ჯვარცმა". "ჯოჯოხეთის წარმოტყვევნა”, ”მენელსაცხებლე დედანი” "ღვთისმშობლის მიძინება”. და მხოლოდ ამ შედარებათა მიხედვითაც თუ ვიმსჯელებთ, ხობის ვამეყ დადიანისეულ ეკვდერში მომუშავე ოსტატები, როგორც ჩანს, ემყარებოდნენ სამარხებზე დაშენებულ ეკლესიათა შემკობის ბიზანტიურ ტრადიციას. ამასთან ეს ტრადიცია, უეჭველია, საქართველოში კარგად იყო ცნობილი.

ქართული ხელოვნებისადმი მიძღვნილი მეექვსე საერთაშორისო სიმპოზიუმი (თეზისები), 1989 წ.

საჯიჯაოელი არზიანები მეორე მსოფლიო ომში

 საჯიჯაოელი ძმები არზიანები მეორე მსოფლიო ომში

 

დიდი სამამულო ომი დაიწყო თუ არა, ხობის რაიონის სოფელ საჯიჯაოში მცხოვრებ სარდიონ არზიანასს ოჯახიდან სამი ძმა –- სევერიანე, კალისტრატე და ვალიკო ერთად წავიდა არმიაში, ხოლო ყველაზე უმცროსი ძმა ნიკიფორე სავალდებულო სამხედრო სამსახურს იხდიდა, ისე მოუსწრო ომმა. ოთხი შვილი ფრონტზე მყავს, მე აქ რა მინდაო, გადაწყვიტა მამამ და ერთ დღეს დილაადრიან მხარზე ჩანთა აკიდებული სამხედრო კომისარიატში მივიდა. მაშინ ჯერ კიდევ მხნედ და ჭარმაგად გამოიყურებოდა. კომისრისათვის არც უთხოვნია არმიაში გაწვევა. კომისარიატის ეზოში სამხედრო ვალდებულთა და მოხალისეთა რაზმი იდგა გასამგზავრებლად გამზადებული. სარდიონიც უკითხავად ჩადგა მათ რიგებში. სამხედრო კომისარმა შეამჩნია ახალგაზრდებში ჩამდგარი სარდიონი, კარგად იცნობდა მას. მივიდა, დაარიგა, მერე გამოიყვანა წყობილებიდან და გვერდში ამოიყენა.

დარჩა შინ ოთხი ვაჟკაცის მამა, ახლა მას ის იმედი ასულდგმულებდა, რომ ომიდან შვილები დაუბრუნდებოდნენ, მამა კი ოჯახს და სახლ-კარს წაუქცეველს დაახვედრებდა. სწორედ სარდიონ არზიანის შვილების მამაცობაზე გვინდა ვუამბოთ მკითხველს ამ წერილში. 

მკაცრი რუსული ზამთარი იდგა. თოვდა. სევერიანე არზიანმა ცნობა მიიდო რომ უახლოეს სოფელთან ერთ დიდ ძელურ სახლში განლაგებული იყო მტრის ასეული, რომელიც საიერიშოდ ემზადებოდა. საჭირო იყო მტრის დაუყოვნებლივ განადგურება. ამოცანა მეტად რთული იყო. მისი შესრულება თვითონ სევერიანემ იკისრა, ოცი მებრძოლით შეიპარა სახლის აივანზე და ორი საათის განმავლობაში ასეული მთლიანად გაანადგურა, ვინ მოთვლის რამდენი ასეთი საგმირო ეპიზოდით არის აღსავსე სევერიანე არზიანის საბრძოლო ცხოვრება.

 ერთხელ ფრონტზე ყოფნის დროს სევერიანემ შემთხვევით გაიგო, რომ მისი უმცროსი ძმა ნიკიფორეც, აქ, ჩრდილოეთ კავკასიის ფრონტზე იბრძოდა, მისამართი დაადგინა და წერილი მისწერა. მალე ძმები –– სევერიანე ერთ გვარდიულ დანაყოფში მოხვდნენ. გაიგო თუ არა ეს ნიკიფორემ, ძმის მოსაძებნად წავიდა. ბოლოს იპოვნა კიდეც, მაგრამ მძიმე იყო ეს შეხვედრა, ვიდრე საარტილერიო დანაყოფს მიაღწევდა, საშინელი შეტევა დაიწყო. ცეცხლის გრიგალში მიაპობდა მტრის წინააღმდეგობას ნიკიფორე არზიანი. და აი მიუახლოვდა ერთ-ერთ სიმაღლეს, სადაც სევერიანეს ბატარია იდგა. ბორცვზე დადგმული ქვემეხები ჩაჩუმებულიყვნენ. მათი უმრავლესობა დამსხვრეული იყო. და, სწორედ აქ, ყუმბარებით დამსხვრეულ ქვემეხთან იპოვნა მან საყვარელი ძმა, იპოვნა, მაგრამ არ გაუგონია მისი ხმა, არ დაუჭერია ძმის ანთებული შემოხედვა: იგი უკვე მკვდარი იყო. საკუთარი ხელით მიაბარა მიწას ძმის ჯერ კიდევ თბილი სხეული. მერე საფლავზე ჩაარჭო გადატეხილი ქვემეხის ლულა და ჩურჩულით თქვა: –– შურს ვიძიებთ, დარდს მიწაში არ ჩაგაყოლებთ, მშვიდობით! მართლაც, ნიკიფორეს არ გაუტეხია ძმისთვის მიცემული ფიცი. ულმობელი და შეუპოვარი იყო ფაშისტებთან ბრძოლაში. ლეიტენანტმა ნიკიფორე არზიანმა განსაკუთრებით გამოიჩინა თავი ყუბანში გამართულ ბრძოლებში, ფაშისტური ნაწილები განუწყვეტლივ უტევდნენ ჩვენს დანაყოფს ამ სტანიცის უკან დასაბრუნებლად. გვიან ღამით მტრის ორი პოლკი დაიძრა სტანიცის მიმართულებით. არზიანი რამდენიმე მებრძოლით სტანიცის მახლობლად ჩასაფრდა. მთვარის შუქზე გამოჩნდა გერმანელ მეავტომატეთა სილუეტები. არზიანის ჯგუფმა მტერი 15 მეტრამდე მოუშვა. ავტომატები მოამზადეს, ხელყუმბარები სასხლეტებზე შეაყენეს და მოულოდნელად სროლა აუტეხეს. შეუპოვარი ბრძოლა მთელ ღამეს გრძელდებოდა. მტერმა ასზე მეტი, კაცი დაკარგა და უკუგდებულ იქნა. ამ ბრძოლაში მამაცობის გამოჩენისათვის ნიკიფორე არზიანი წითელი ვარსკვლავის ორდენით დააჯილდოეს.

 მალე ახალგაზრდა ოფიცერი საჰაერო სადესანტო ჯგუფში გადაიყვანეს, აქაც თავი გა- მოიჩინა შეუპოვრობით. ნეკიფორე არზიანი მილიციის პოლკოვნიკია და ქ. თბილისის მილიციის ორგანოების ერთ-ერთ პასუხისმგებელ პოლკს მეთაურობს. შრომისა და ბრძოლის არანაკლები სახელოვანი გზა განვლო მესამე ძმამ კალისტრატე არზიანმა - 1940 წელს სავალდებულო სამხედრთ სამსახურიდან დაბრუნებული ახალგაზრდა სპეციალისტი კოლმეურნეობის თავმჯდომარედ აირჩიეს, მაგრამ ხელის მობრუნება ვერ მოასწრო, რომ ომი დაიწყო. 22 ივნისი იყო კალისტრატემ შინ მიირბინა, სათუთად შენახული სამხედრო ტანსაცმელი ჩაიცვა, ჩანთა და მათარა გადაიკიდა, სამი მცირეწლოვანი შვილი ჩაკოცნა, ცოლსა და მშობლებს გამოემშვიდობა, ეზო-გარემოს თვალი გადაავლო და სამხედრო კომისარიატში წავიდა. იმავე დღეს ფრონტისაკენ გაემგზავრა. კალისტრატე ქერჩის ფრონტის ორომტრიალში მოხვდა. ყირიმში იგი მძიმედ დაიჭრა. მკვდარცოცხალი ჩამოიყვანეს სოფელ საჯიჯაოში. დიდხანს მკურნალობდა, მაგრამ ვერ იქნა და ვერა ჯანმრთელობა ვერ აღიდგინა და გარდაიცვალა, ოთხი შვილი დარჩა.

 სარდიონ არზიანის ოთხი ვაჟკაციდან მხოლოდ ვალიკო და ნიკიფორე დაბრუნდნენ ფრონტიდან. ორმა ძმამ – სევერიანე და კალისტრატემ კი – სამშობლოსათვის დადო თავი, რათა მშვიდობიანად და ბედნიერად ეცხოვრათ მათს ძმებს, შვილებსა და შვილიშვილებს.

1965 წ.