29.11.2019

ხობელები უცხოეთში - გეოლოგი კარლო უჩანეიშვილი


ცნობილი ინჟინერ-გეოლოგი კარლო უჩანეიშვილი დაიბადა 1926 წლის 26 იანვარს, ხობის რაიონის სოფელ ქარიატაში.
1932 წელს მშობლებმა ფოთის საშუალო სკოლაში მიაბარეს. სწავლის პერიოდში თავი გამოიჩინა, როგორც ნიჭიერმა მოსწავლემ. აქ მან დაამზადა ფოთის ნავსადგურის მოქმედი მაკეტი, რომელიც ექსპონირებული იყო ქ. თბილისის მოსწავლეთა რესპუბლიკურ სასწავლო-შემოქმედებით ოლიმპიადაზე.
1942 წელს კარლო უჩანეიშვილი ჩაირიცხა საქართველოს პოლიტექნიკური ინსტიტუტის სამთო-გეოლოგიურ ფაკულტეტზე.  უმაღლესი სასწავლებელი 1948 წელს დაამთავრა ინჟინერ-გეოლოგის კვალიფიკაციით და სამუშაოდ განაწილებულ იქნა მინერალური ნედლეულის საკავშირო სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის თბილისის ფილიალში უმცროსი მეცნიერ-მუშაკის თანამდებობაზე.
1950 წელს კარლო უჩანეიშვილი მიიღეს მოსკოვის მინერალური ნედლეულის საკავშირო სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის ასპირანტურაში, რომლის დამთავრების შემდეგ, 1954 წელს, წარმატებით დაიცვა დისერტაცია გეოლოგია-მინერალოგიის მეცნიერებათა კანდიდატის სამეცნიერო ხარისხის მოსაპოვებლად. იმავე წელს მიენიჭა უფროსი მეცნიერ-თანამშრომლის წოდება.  
1956 წელს კარლო უჩანეიშვილი, სამეცნიერო-ტექნიკური დახმარების მიზნით, მივლენილი იქნა ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში, სადაც სამი წლის მანძილზე ხელმძღვანელობდა საძიებო-გეოლოგიურ სამუშაოებს ურანის მადნის მოსაპოვებლად. მიღწეული წარმატებებისთვის იგი ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის უმაღლესი ორდენით დააჯილდოვეს.
1959 წელს კარლო უჩანეიშვილი კონკურსით არჩეულ იქნა ყაზახეთის მინერალური ნედლეულის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის მინერალოგიისა და პეტროგრაფიის მიმართულების ერთ-ერთი ლაბორატორიის ხელმძღვანელად. მას მინდობილი ჰქონდა განსაკუთრებული სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის სამეცნიერო პრობლემის გადაჭრა. ამ სამუშაოს შესრულებისას ნათლად გამოჩნდა მისი, როგორც სასარგებლო წიაღისეულის ძებნა-ძიების ჭეშმარიტი სპეციალისტის ნიჭი და უნარი.
კარლო უჩანეიშვილი გაურკვეველ ვითარებაში დაიღუპა, ყაზახეთში, 1962 წლის 17 თებერვალს. ის მხოლოდ 36 წლის იყო, მაგრამ როგორც მეცნიერი და მკვლევარი, უკვე,  მაღალი ავტორიტეტით სარგებლობდა ინჟინერ-გეოლოგთა ფართო წრეებში.
კარლო უჩანეიშვილს დარჩა მეუღლე, ტურფა დოლიძე და ორი მცირეწლოვანი ვაჟი - ლევანი და ირაკლი. ლევან უჩანეიშვილი საქათველოში ცნობილი მსახიობია. ძმები ამჟამად ამერიკაში ცხოვრობენ.

წყარო: გამოჩენილი ინჟინრები და მეცნიერები. კრებული, 2012 წელი

07.11.2019

ღვთისმშობლის კვართის ისტორია (ელდარ ბუბულაშვილი)


RvTismSoblis kvarTis istoria - eldar bubulaSvili

2006 wels gamoica profesor eldar bubulaSvilis wigni “saqarTvelos eklesiis siwmindeebi”. naSromSi, qarTul istoriografiaSi, qarTul da ucxour werilobiT wyaroebze dayrdnobiT, gaSuqebulia saqarTvelos eklesiis wiaRSi uZvelesi droidan arsebuli da dRemde SemorCenili macxovris, yovladwminda RvTismSoblis, wm. mociqulTa, wm. mamebisa da wm. giorgis saxelTan dakavSirebuli wminda nawilebis istoria.

gTavazobT aRniSnuli wignidan erTerT Tavs, romelic RvTismSoblis kvarTis istorias exeba.
mariam RvTismSoblis saxelTan dakavSirebul siwmindeTa Soris, romelTac Cvenamde nivTieri saxiT miaRwies, aRsaniSnavia kvarTi. amJamad igi daculia samegrelos mTavrebis – dadianiseuli sasaxlis bazaze daarsebul zugdidis muzeumSi. adre igi sxva siwmindeebTan erTad xobis miZinebis taZris kuTvnilebas warmoadgenda. xobis taZarSi da Semdgom zugdidis istoriul muzeumSi daculi wminda nawilebis da maT Soris RvTismSoblis kvarTis warmoCenas didi amagi dasdo saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis mier RvTis kacis saxeliT wmindanad Seracxulma eqvTime TayaiSvilma, mRvdelmonazon-ma kalistratem (CiCua), l. beraiam, g. kalandiam, a. siWinavam da g. Citaiam. maT saintereso Sromebi miuZRvnes Cveni sakvlevi sakiTxis Seswavlas.
rogorc Cans, narmisagan naqsovi mariam RvTismSoblis kvarTi Tavda-pirvelad yvavilebiT unda yofiliyo daCiTuli, rasac adasturebs masze arsebuli SemorCenili naSTebi. droTa ganmavlobaSi, siZvelis gamo, kvarTi gaxunebula. amJamad igi Calisferia da tilos ufro waagavs. misi zomebia: 180 X 150 sm. miuxedavad siZvelisa, RvTismSoblis kvarTi SedarebiT kargadaa Senaxuli.
zugdidis istoriul muzeumSi arsebuli RvTismSoblis kvarTi sxva siwmindeebTan erTad (wminda marines mklavi, romelsac aklia didi TiTi da saCvenebeli TiTis saxsari; wminda kvirikes xeli – aklia neki da araTiTi; wminda giorgisa da ioane naTlismcemlis Zvlis nawilebi) Casvenebulia Zlier dazianebul mcire moculobis kuboSi, romelic mkvlevarebis azriT, samegrelos mTavris, levan II dadianis (1611-1657) dakveTiT daumzadebiaT. wminda nawilebis Sesanax kuboze arsebuli warwerebi aseTi daskvnis gakeTebis saSualebas ar iZleva. cnobilma mklevarma da epigrafikosma eqvTime TayaiSvilma 1913 wels fexiT moiara da aRnusxa samegreloSi daculi siwmindeebi. maT Soris, im droisaTvis jer kidev xobis miZinebis taZarSi daculi, Cven mier moxsenebuli wminda nawilebi. mRvdel-monazon kalistrates (CiCua) Semdeg eqvTime TayaiSvilma erT-erTma pirvelma aRwera da gamoaqveyna mariam RvTismSoblis kvarTisa da sxva siwmindeTa Sesanax kuboze arsebuli warwera. eqvTime TayaiSvilis dros siwmindeTa sanawile kolofi iyo ubralo, `vercxliT SeWedili, SuaSi RvTismSoblis saxea, romelsac sami qva uzis: ori firuzi da erTi iagundi~. eqvTime TayaiSvilis aRwerilobis mixedviT, siwmindeebis Sesanax kuboze moT-avsebulia mxedruli warwera, romelSic guriis mTavris, giorgi II gurielis († 1600) Svili, malaqiaa moxsenebuli. malaqia gurieli SesTxovs xobis RvTismSobels:
1) q: xofis: R(v)Tis mSobelo: adide: or
2)   Tave: Sina, cxorebaTa: amis:
3)   Semamkobeli: gurielis Svili: malaqia: vinca Sendoba brZanoT: Tqvenca:
4) Segindos: RmerTman: amin:~ aRniSnuli warweris Sesaxeb eqvTime TayaiSvili samarTlianad.
aRniSnavs, rom warweraSi moxsenebuli malaqia gurieli XVII saukunis pirvel naxevarSi moRvawe cnobili mRvedlmTavaria. igi erTxans jumaT-caiSisa da Semoqmedis eparqias ganagebda, xolo 1616-1639 wleb-Si dasavleT saqarTvelos kaTolikosic iyo. sasuliero moRvaweobisas man aaSena da aRadgina mravali eklesia-monasteri. zemoaRniSnuli warweriT irkveva, rom mas Seumkia im dros xobis miZinebis monasterSi daculi RvTismSoblis kvarTisa da sxva siwmindeTa Sesanaxi kubo. warweriT ar irkveva, Tu romel wels Seamko man siwmindeTa sanawile da agreTve araferia naTqvami misi sasuliero moRvaweobis Sesaxeb. rogorc wesi, aseTi saxis warweraSi Rvawlis gamRebi, Tuki sasuliero piri iyo, igi aucileblad Tavisi wodebiT iqneboda mox-senebuli. konkretul SemTxvevaSi malaqia Tavisi mamis, guriis mTavris, giorgi II-is Zed aris moxsenebuli da araviTari miniSnebac ki ar arsebobs mis sasuliero Rirsebaze. SesaZloa, man aRniSnul siwmindeTa Sesanaxi kubo manamde Seamko, sanam igi sasuliero moRvaweobas daiwyebda, an kidev malaqia gurielma warweraSi sagangebod ar gamokveTa Tavisi sasuliero wodeba. aseTi gaurkvevlobis miuxedavad, erTi ram cxadia, XVII saukunis dasawyisSi ukve arsebobda siwmindeTa Casasvenebeli kubo, riTac dasturdeba is faqti, rom igi samegrelos mTavris levan II dadianis dakveTiT ar daumzadebiaT.
1862 _ 1882 wlebSi xobis miZinebis monasterSi moRvawe mRvdelmona-zonma kalistratem (CiCua) dawvrilebiT aRwera aRniSnuli taZris sიძveleebi. maT Soris mniSvnelovani adgili dauTmo sanawile kubos aRweras. misi gadmocemiT, „yovladwmidis RvTis mSoblis kvarTis (per-angi) kubo vercxliT moWedilia, sigrZiT 9 goji, gani 6 goji, simaRle 5 goji~. manve pirvelad gamoaqveyna sanawile kubos irgvliv, qvemo nawilSi moTavsebuli samegrelos mTavris, levan II dadianis (1611-1657) dakveTiT, mxedruli anbaniT Sesrulebuli qarTuli warwera:
„q: romeli: mamisagan: saRmrToiTa:. ZaliTa:. sZlad:. gamoirCie:. da:. misgan:. mxolod:. Sobilisa:. deda:. Seyvarebulad:. gamoCndi:. farviTa:. yovlad:. wmidisa:. sulisaTa:. Sen: uqorwineblad:. mSobelo qalwulebiT:. daculo:. mSobelo:. meufebisa:. mxsnelisao:. uxrwnelo:. dedofalo:. mariam:. romeli:. yovelTa codvilTa:. meoxi:. xar: da:. Semwe:. Sen:. WeSmarito:. SemZlebelo:. lxinebisao:. saCino:. saxel:. dido:. uxrwne-lo:. meox:. mxsnelo:. ganmsvenebel:. da cecxlisa:. satanjvelisa:. gan-marinebel:. eqmen:. dedofals:. nestan-darejans:. asulsa:. WilaZisasa:. romlis:. saukunis:. saxseneblad:. da:. codvaTa:. misateveblad:. Se-vamke:. da:. movaWedine:. kvarTisa:. kubo:. ese:. vercxliTa:. oqroT:. dafer-viTa:. Tvali:. margalitiTa:. xelmwifeman:. dadianman:. patronman:. le-van:. misTvis:. saoxad:. SegimkeT:. yovlad:. wmindao:. qerabinTa: umaRle-so:. serabinTa:. uaRmatebuleso:. qalwulo:. yovlad:. sagalobelo:. lxinebao:. yovelTa:. qristeaneTao:. Seismine:. vedreba:. Cveni:. daixsen:. da:. acxovne:. da:. ganusvene:. da:. akurTxe:. suli:. nestan-darejanisa:. da:. daamkvidre:. sasufevelsa:. amin: moiWeda:. kvarTis: kubo ese: qoran-ikonsa:. tk˜:. – 1640 w~.
kalistrate mRvdelmonazonis mier gamoqveynebuli warweris bolo nawili, sadac misi daweris TariRia miTiTebuli, eqvTime TayaiSvilis warweraSi saerTod ar aris dafiqsirebuli. amis gamo, igi warweras misi Sinaarsis mixedviT aTariRebs da daaskvnis, raxan aRniSnuli kubo levan dadians Seumkia axladgardacvlili meuRlis, nestan-darejanis sulis saoxad, amitom, eqvTimes azriT, kuboze warwera unda Sesrulebuliyo 1639 _ 1657 wlebs Sua periodSi, radgan 1639 wels misi meuRle gardaicvala, xolo levan II dadiani – 1657 wels. CvenTvis ucnobia, sanawile kuboze arsebuli warweris am bolo naw-ils eqvTime TayaiSvilma ratom ar miaqcia yuradReba. cnobil wyaroT-mcodnesa da epigrafikos eqvTime TayaiSvils SeumCneveli ar unda darCenoda warweris bolo nawili, miT umetes, rom swored warweris am nawilSia saubari misi daTariRebis Sesaxeb. rogorc Cans, 1913 wels, roca eqvTimem moinaxula xobis monasteri, am droisaTvis sanawile kuboze arsebuli warweris es nawili siZvelis gamo ukve aRar ikiTx-eboda. misTvis, agreTve, ucnobi yofila 1894 wels mRvdel-monazon kalistrate CiCuas mier gamoqveynebuli xobis miZinebis taZrisadmi miZRvnili naSromi, sadac aRniSnuli warwera sruli saxiTaa warmod-genili. kargia, rom ukanasknel periodSi l. beraiasa da g. kalandias mier warmoCenilia da mecnierul mimoqcevaSia Semotanili mRvdel-monazon kalistrates mier XIX saukunis meore naxevarSi xobis taZarSi dacul sanawile kuboze arsebuli levan II dadianiseuli warwera. Tumca manamde, xSirad mkvlevarTa umravlesoba mxolod eqvTime TayaiSvilis zemoaRwerili masalebiT sargeblobda.
gansxvavebuli Sexedulebebis miuxedavad, malaqia gurielisa da levan II dadianis mier sanawile kuboze Sesrulebuli zemoaRniSnuli warwerebi uciloblad adastureben, rom maT SeumkiaT sanawile kubo, romelic, ueWvelia, manamde gacilebiT adre iyo damzadebuli.
qarTuli werilobiTi wyaroebi mwir cnobebs gvawvdian mariam RvTism-Soblis kvarTis Sesaxeb. gviani xanis zogierT qarTul wyaroSi da oriode epigrafikul masalaSia dafiqsirebuli RvTismSoblis kvarTis saqarTveloSi arseboba. am mxriv, aRsaniSnavia Cven mier zemoganx-iluli kvarTis Sesaxeb kuboze malaqia gurielisa da levan II dadianis dakveTiT Sesrulebuli epigrafikuli warwera. RvTismSob-lis kvarTis Sesaxeb agreTve saintereso cnobas gvawvdis XVIII saukunis istorikosi vaxuSti batoniSvili. igi xobis miZinebis taZris aRwerisas gvatyobinebs, rom „aq eklesiasa Sina msvenarebs perangi yovlad wmidis RvTismSoblisa saswaulmoqmedi~.
rogorc vxedavT, oriode qarTuli dokumenturi masalis garda araviTari cnobebi ar mogvepoveba RvTismSoblis kvarTis saqarTve-los marTlmadidebeli eklesiisadmi kuTvnilebis Sesaxeb. cnobebi mogvianebiT, XVII saukuneSi Cndeba. uZveles qarTul werilobiT wyaroebSi mariam RvTismSoblis kvarTis Sesaxeb informaciis ararseboba imaze metyvelebs, rom igi adre, bizantiis imperiis damxobamde, ar unda yofiliyo saqarTveloSi. saqmes arTulebs isic, rom qarTuli werilobiT wyaroebSi araferia aRniSnuli imis Sesaxeb, Tu rodis, vis mier da ra gziT moxvda RvTismSoblis es udidesi siwminde saqarTveloSi. Cven mier zemoxsenebuli mRvdel-monazoni kalistrate CiCua Zvel qarTul wyaroebSi RvTismSoblis kvarTis mouxseneblobis gamo da sanawile kuboze arsebuli warweris analiziT varaudobs: „unda vi-fiqroT warweridam, rom es Zvirfasi siwminde-saunje, unda iyos amave levanisagan, im dros, roca igi iyo ierusalimSi, sadac aRaSena jvaris monasteri da Seswira 100 komli glexi adgil-mamuliT~. mRvdelmonazon kalistrates mosazreba realur sinamdviles ar unda asax-avdes, radgan imdroindeli rogorc qarTuli ise ucxouri werilobi-Ti wyaroebi aRniSnuli faqtis Sesaxeb cnobebs ar gvawvdian.
qarTuli dokumenturi masalisagan gansxvavebiT, RvTismSoblis kvarTis saqarTveloSi arsebobis Sesaxeb vrceli da saintereso cnobe-bia daculi XVII-XVIII saukuneebis rusul da evropul werilobiT wyaroebSi, im periodis saqarTveloSi moRvawe kaTolike misionerebis, evropel mogzaurTa CanawerebSi, Tu ruseTidan diplomatiuri misiiT Camosuli rusi elCebis aRwerilobebSi. ucxouri werilobiTi wyaroe-bi, qarTul dokumentur masalasTan SedarebiT, im mxrivacaa sayuradRebo, rom isini erTmaneTisagan gansxvavebul sakuTar versiebs gvTavazoben saqarTveloSi wminda nawilebis moxvedris Sesaxeb. marTalia, es versiebi ufro hipoTezur xasiaTs atarebs, magram sainteresoa im mxriv, rom ucxoeli avtorebi saqarTveloSi arsebuli siwmindeebis Sesaxeb sakuTar mosazrebebs afiqsireben.
ucxouri werilobiTi wyaroebidan pirvel rigSi aRsaniSnavia rusuli werilobiTi wyaroebi. XVII saukunis 40-iani wlebis dasawyisSi dasavleT saqarTveloSi arsebul xobis monasterSi daculi RvTismSoblis kvarTisa da sxva wminda nawilebis Sesaxeb metad faseulia 1640 wlis gazafxulze samegrelos mTavris, dadianis karze myofi rusi elCebis, mRvdel pavle zaxarevisa da diakon fedoti elCinis vrceli aRwerilobani. rus elCebs xobis monastris winamZRvris, episkopos nikolozis xelSewyobiT dauTvalierebiaT taZris siwmindeebi. wminda kvirikesa da wminda marines wminda nawilebTan erTad aRniSnul monasterSi maT unaxavT RvTismSoblis perangi. rusi elCebi gansakuTrebiT dainteresebulan RvTismSoblis perangis xilviT. maT misi aRwerac Semogvinaxes. maTi cnobiT, „igi aris Sekerili mewamuli feris, sqeli tilosagan, grZeli da farToa, saxeloebic farTo aqvs, kacis xalaTis msgavsi, mxolod sayelo aqvs patara. `rusma elCma, mRvdelma pavle zaxarevma cnobismoyvareobis gamo nikoloz episkoposs hkiTxa, Tu ratom aqvs perangs patara sayelo? episkoposs ga-nucxadebia, rom „RvTis nebiT yovel wels am perangis sayelo pataravdeba~. stumrebi imiTac dainteresebulan, Tu rodis, vis mier da saidan iqna Camosvenebuli aRniSnuli siwmindeebi. monastris winamZRvarma, episkoposma nikolozma (mkvlevarTa mosazrebiT igi unda iyos cnobili diplomati da saeklesio moRvawe nikifore irubaqiZe-Colo-yaSvili) stumrebis survili ver daakmayofila, radgan misi ganmartebiT, „me didi xani araa, rac aq var, am Tanamdebobaze da ar vici, saidan da vis mier aris es wminda nawilebi Camotanilio~.
rusuli wyaroebidan agreTve gansakuTrebiT aRsaniSnavia XVII sauku-nis 50-ian wlebSi imereTis samefoSi elCad myofi aleqsi ievlevisa da nikifore toloCanovis vrceli muxlobrivi aRwerilobebi. marTa-lia, maT xobis monasterSi daculi siwmindeebi ar unaxavT, radgan isini imereTidan samegrelos samTavroSi ar gadasulan, magram rus elCebs xobis miZinebis taZarSi arsebuli siwmindeebis detaluri aRwera CauweriaT wminda aTonis mTidan Camosuli ori berisagan – abesalo-misa da iasafesagan, romlebic saqarTveloSi aTonis metoqi eklesie-bidan Sesawiravebis Sesagroveblad iyvnen mosuli. 1651 wlis 18 iv-liss aRniSnuli berebi quTaisSi Sexvedrian rus elCebs, nikiforemonazon kalistrates mier XIX saukunis meore naxevarSi xobis taZarSi dacul sanawile kuboze arsebuli levan II dadianiseuli warwera. Tumca manamde, xSirad mkvlevarTa umravlesoba mxolod eqvTime TayaiSvilis zemoaRwerili masalebiT sargeblobda. gansxvavebuli Sexedulebebis miuxedavad, malaqia gurielisa da levan II dadianis mier sanawile kuboze Sesrulebuli zemoaRniSnuli warwerebi uciloblad adastureben, rom maT SeumkiaT sanawile kubo, romelic, ueWvelia, manamde gacilebiT adre iyo damzadebuli. qarTuli werilobiTi wyaroebi mwir cnobebs gvawvdian mariam RvTismSoblis kvarTis Sesaxeb. gviani xanis zogierT qarTul wyaroSi da oriode epigrafikul masalaSia dafiqsirebuli RvTismSoblis kvarTis saqarTveloSi arseboba. am mxriv, aRsaniSnavia Cven mier zemoganxiluli kvarTis Sesaxeb kuboze malaqia gurielisa da levan II dadianis dakveTiT Sesrulebuli epigrafikuli warwera. RvTismSoblis kvarTis Sesaxeb agreTve saintereso cnobas gvawvdis XVIII saukunis istorikosi vaxuSti batoniSvili. igi xobis miZinebis taZris aRwerisas gvatyobinebs, rom „aq eklesiasa Sina msvenarebs perangi yovlad wmidis RvTismSoblisa saswaulmoqmedi~. rogorc vxedavT, oriode qarTuli dokumenturi masalis garda araviTari cnobebi ar mogvepoveba RvTismSoblis kvarTis saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiisadmi kuTvnilebis Sesaxeb. cnobebi mogvianebiT, XVII saukuneSi Cndeba. uZveles qarTul werilobiT wyaroebSi mariam RvTismSoblis kvarTis Sesaxeb informaciis ararseboba imaze metyvelebs, rom igi adre, bizantiis imperiis damxobamde, ar unda yofiliyo saqarTveloSi. saqmes arTulebs isic, rom qarTuli werilobiT wyaroebSi araferia aRniSnuli imis Sesaxeb, Tu rodis, vis mier da ra gziT moxvda RvTismSoblis es udidesi siwminde saqarTveloSi. Cven mier zemoxsenebuli mRvdel-monazoni kalistrate CiCua Zvel qarTul wyaroebSi RvTismSoblis kvarTis mouxseneblobis gamo da sanawile kuboze arsebuli warweris analiziT varaudobs: „unda vifiqroT warweridam, rom es Zvirfasi siwminde-saunje, unda iyos amave levanisagan, im dros, roca igi iyo ierusalimSi, sadac aRaSena jvaris monasteri da Seswira 100 komli glexi adgil-mamuliT~. mRvdelmonazon kalistrates mosazreba realur sinamdviles ar unda asaxavdes, radgan imdroindeli rogorc qarTuli ise ucxouri werilobiTi wyaroebi aRniSnuli faqtis Sesaxeb cnobebs ar gvawvdian. qarTuli dokumenturi masalisagan gansxvavebiT, RvTismSoblis kvarTis saqarTveloSi arsebobis Sesaxeb vrceli da saintereso cnobebia daculi XVII-XVIII saukuneebis rusul da evropul werilobiT wyaroebSi, im periodis saqarTveloSi moRvawe kaTolike misionerebis, evropel mogzaurTa CanawerebSi, Tu ruseTidan diplomatiuri misiiT Camosuli rusi elCebis aRwerilobebSi. ucxouri werilobiTi wyaroebi, qarTul dokumentur masalasTan SedarebiT, im mxrivacaa sayura toloCanovs da aleqsi ievlevs, romlebsac dawvrilebiTi cnobebi miawodes xobis taZarSi daculi siwmindeebis Sesaxeb. rus elCebs berebis naambobi sityva-sityviT CauweriaT. „am berebma gviambes - aRni-Snavs aleqsi ievlevi, ruseTis xelisuflebisadmi wardgenil saangariSo aRwerilobaSi, – rom 1651 wels sadadianoSi, xobis monasterSi viyaviTo. monasterSi RvTismSoblis miZinebis saxelobis marmarilos narevi qvis saydariao. saberZneTis mefis erekles agebulio. im saydarSi Zveli droidanve yovlad wminda RvTismSoblis kvarTia dacu-lio. is RvTismSoblis kvarTi konstantinopolidan aris erTi wignis mcvelis mier motanilio, roca wminda xatebis devna mimdinareobda (saberZneTSi), Teofile mefis droso. RvTismSoblis kvarTi maT maqsime kaTalikosma da golgoTis monastris iRumenma nikiforem aCvena, Turme im dros, roca is, diakoni iasafe kaTalikosTan erTad wiravda. is kvarTi mitklisagan an wminda narmisagan unda iyos Sekerilio, mTlad kargad ar dagviTvalierebiao, vgoneb igi moxatuli iyoo. TviT kvarTs, Saqris feri hqondao. is RvTismSoblis kvarTi vercxlis kidobanSia daculio da im saydris sakurTxevelSia dadgmulio, mTavris levan dadianis da kaTalikosis beWdebiT dabeWdilio. roca kaTalikosma berebs (kvarTi) gviCvenao, am RvTismSoblis kvarTis sigrZe-siganis zoma aviReTo. kvarTis zoma Cven, nikifores da aleqsis, mogvitanes, sawer qaRaldSi pativiT Sexveuli. TviT im berebs is zoma kamilavkaSi aqvT Senaxuli da Tavze atareben. nikiforem da aleqsim berebisagan im kvarTis zomidan CvenTvis zoma aviReT, rom vinicobaa, momavalSi cnobisaTvis dagvWirdes~.
rusi elCebi aleqsi ievlevi da nikifore toloCanovi aTonis wmin-da mTidan Camosuli berebis naambobis dazustebas Seecadnen maTi Tanmxlebi zaqaria mitropolitis meSveobiT. rusma despanebma zaqaria mitropolits hkiTxes: „unaxavs Tu ara kvarTi~? mitropolitma zaqariam rus elCebs ganucxada, rom mas RvTismSoblis kvarTi mraval-jer unaxavs, da rom is konstantinopolidan wignebis mcvels mouta-nia im dros, roca saberZneTSi xatmebrZoleoba mZvinvarebda. zaqaria mitropolitis ganmartebiT: „is namdvilad yovlad wminda RvTismSob-lis kvarTiao, da sneulis gankurnebac namdvilad misgan yofilao, mxolod amJamad yvelaferi Sewyda, imitom, rom dadiani sarwmunoebas ganudga da mahmadianoba miiRoo~. rusi elCebis gadmocemiT, aTonis wminda mTidan Camosul berebs xobis monasterSi unaxavT agreTve wm. kvirikes wminda nawili – marjvena xeli majamde, daculi „iseve rogorc cocxali adamianis~. aqve yofila Zeli cxovrebis nawilic da sxva siwmindeebi, „magram – maTi ganmartebiT – yvela eseni miviwyebulia da uyuradRebodaa mitovebuli, arc sanTlebs unTeben da arc galobaa~. aleqsi ievlevi RvTismSoblis kvarTTan dakavSirebiT ruseTis xe-lisuflebas awvdis erT saintereso cnobas. mas, rogorc ruseTis saxelmwifos warmomadgenels, zaqaria mitropolitTan saubrisas sur-vili gamouTqvams, RvTismSoblis kvarTi moskovSi waeRo. elCis pasuxad zaqaria mitropolits ganucxadebia, rom Tuki aRniSnuli survilis Sesaxeb ruseTis xelmwife imereTis mefesa da kaTalikoss werilobiT acnobebs, maSin imereTis xelisufleba „mefis udidebulesobis (igulisxmeba ruseTis mefe aleqsi mixeilis Ze _ e. b.) am brZanebas Seasrulebso~.
rusi elCebis, aleqsi ievlevisa da nikifore toloCanovis monaTxrobi CvenTvis bevr saintereso da sagulisxmo cnobebs Seicavs. maT mier iqna gaxmovanebuli aTonis wminda mTidan gadasaxadebis asakrefad saqarTveloSi Camosuli berebis, iasafesa da abesalomis mosazreba imis Sesaxeb, rom, TiTqos, RvTismSoblis kvarTi samegreloSi VIII-IX saukuneebSi, xatmebrZoleobis dros iqna Semosvenebuli. aRniSnuli mosazreba mxolod varaudis farglebs ar scildeba, radgan aToneli berebis monaTxrobi sxva werilobiTi wyaroebiT ar dasturdeba. amis-da miuxedavad, „cxadia, rom zemoT motanili cnobebi, romelic rus elCebs adgilobrivma informatorebma miawodes, sayuradReboa im TvalsazrisiT, rom isini yovladwminda RvTismSoblis kvarTis saqarTveloSi Camosvenebas me-8 saukuneSi xatmebrZolobis xanas ukavSireben~.
ruseTis xelisuflebas xobis miZinebis taZarSi daculi RvTism-Soblis kvarTisa da sxva siwmindeebis Sesaxeb saintereso cnobebi miawoda XVII saukunis 60-ian wlebSi saqarTveloSi mamasTan, antioqiis patriarq makariosTan erTad myofma pavle alepoelma. Tavis mxriv, antioqiis patriarqs makar antioqiels sagangebod mounaxulebia xobis taZris siwmindeebi, romelTa Sesaxeb igi aRniSnavs: „aqaur ek-lesiaSi dRemde inaxeba RvTismSoblis kvarTi, Cven is vnaxeT (vemTx-vieT) da Tavi daviwyalobeT. zustad mis Targze gamovWeriT perangi TeTri selisagan, aiazma vxadeT da Sig im didebuli kvarTis nawili CavdeT, mere ki es wyali axal perangs gadavasxiT. es perangi SevinaxeT, raTa Cvens qveyanaSi wagveRo da RvTismSobelisagan locva-kurTx-eva migveRo~. antioqiis patriarqis, makariosis aRniSnuli cnoba CvenTvis bevr saintereso masalas Seicavs. irkveva, rom mas da mis Tanmxleb pirebs xobis miZinebis taZarSi daculi RvTismSoblis kvarTis asli daumzadebiaT, romelSic originalis patara naWeric CausvenebiaT, rasac, ueWvelia, igi samSobloSi dabrunebisas Tan waiRebda. aucilebelia, momavalSi gairkves, Tu ra bedi ewia saqarTvelodan makarios antioqielis mier gatanil, xobis taZarSi dacul RvTismSoblis kvarTis asls.
xobis miZinebis taZarSi arsebuli RvTismSoblis kvarTis Sesaxeb 1669 wels imereTis mefe bagrat III aleqsandres Ze (1660 _ 1678; 1679 _ 1681) ruseTis xelmwifes werda, rom „xobis miZinebis monastris siwmindeTa da maT Soris, RvTismSoblis kvarTis Sesaxeb saintereso cnobebs gvawvdis XVII saukunis meore naxevarSi samegreloSi moRvawe kaTolike misioneri iozef maria Zampi. igi TiTqmis ori aTeuli wlis ganmavlobaSi TeatinelTa misiis prefeqti iyo samegreloSi. romis papisadmi gagzavnil moxsenebebSi Zampi dawvrilebiT aRwers qarTvel marTlmadidebel sasuliero pirTa mdgomareobas, zogjer gadaWarbebiT amxels maT naklovanebebs. iozef maria Zampis SromaSi mniSvnelovani adgili ukavia marTlmadidebeli qristianuli sarwmunoebis wirva-locvisa da saeklesio dResaswaulebis aRweras. marTalia, iozef maria Zampis Sexeduleba marTmadidebeli eklesiis mimarT, rogorc kaTolike sasuliero pir-isa, sxva kaTolike misionerebis msgavsad, xSir SemTxvevaSi Zalze kritikulad gamoiyureba, magram maT naSromebSi bevri saintereso pozitiuri masalaa daculi ara marto im dros saqarTveloSi arsebuli wminda nawilebis, aramed qarTuli saeklesio wes-Cveulebebisa da reliqviebis Sesaxeb, rac, ueWvelia, maTi memkvidreobis mimarT inter-ess kidev ufro zrdis.
iozef maria Zampim samegreloSi samisionero moRvaweobis dros saqarTvelos Sesaxeb dawera vrceli Txzuleba. Tavisi Sroma man gadasca 1672 wlis Semodgomaze samegreloSi stumrad myof frang mogzaurs Jan Sardens. am ukanasknelma saqarTvelosa da aRmosavleTis qveynebSi mogzaurobis Sesaxeb gamoaqveyna saintereso naSromi, romelsac Tan daurTo iozef maria Zampis Sromac. Cven swored Jan Sardenis wyalobiT vicnobT iozef maria Zampis Sromas. samegrelosadmi miZRvnil TxzulebaSi iozef maria Zampi calke Tavs uZRvnis saqarTvelos am kuTxeSi daculi wminda reliqviebis aRweras. igi gaocebuli iyo imiT, rom samegreloSi bevri wminda reliqvia inaxebo-da, „romlebic maT, pirvel yovlisa, miiRes im dros, roca aq qristiano-ba yvaoda da maT mTavrebs kavSiri hqondaT konstantinopolis imperatorebTan, romlebic maT bevr reliqvias ugzavnidnen saCuqrad~. iozef maria Zampis motanili citatidan kargad Cans, rom igi SesaniSnav codnas amJRavnebs im qveynis istoriisa, sadac mas uxdeboda moRvaweoba. rogorc Cans, igi adgilobriv pirTa daxmarebiT garkveul cnobebs agrovebda saqarTvelos warsulis Sesaxeb, rac mis Sromas namdvilad atyvia. iozef maria Zampi zedmiwevniT, TiTqmis wyaroebis doneze icnobs saqarTveloSi, kerZod ki kolxeTSi, qristianobis gavrcelebis istorias.
iozef maria Zampis azriT, saqarTveloSi wminda reliqviebi sxvadasxva gziT xvdeboda. misi sityvebiT rom vTqvaT, „es reliqviebi maT miiRes agreTve amave qalaqis (konstantinopolis _ e. b.) sasuliero pirTagan, romlebic cdilobdnen, es xalxi RvTismosaobaSi ganemtkicebinaT. da bolos, reliqviebi miiRes im wminda mamaTagan, romelnic Turqebis mier konstantinopolis aRebis Semdeg mahmadianTa tiraniisagan Tavis dasaRwevad samegreloSi gadmoixvewnen da gaifantnen mezobel qveynebSi~. adgilobriv pirTa informaciis gamoyenebiT iozef maria Zampi xobis taZarSi dacul siwmindeTa Sesaxeb aRniSnavs: „amboben, rom maSin (mxedvelobaSia bizantiis imperiis damxoba – 1453 weli, e. b.) kolxidaSi Camovidao erTi arqiepiskoposi, Tan Camoitanao erTi mtkavelis odena naWeri Zeli WeSmariti (franguli funti rva diumze ramdenadme didi) da kvarTi, romelic maTi TqmiT, RvTismSobels ekuTvnoda~. Zampis moyvanili citatidan aSkarad Cans, rom igi axmovanebs im droisaTvis samegrelos mosaxleobaSi gavrcelebul cnobebs _ xobis taZarSi dacul siwmindeTa saqarTveloSi Camosvenebis Sesaxeb. misive gadmocemiT, samegreloSi moRvawe patrebi xSirad aTva-lierebdnen am wminda nawilebs. iozef maria Zampi dawvrilebiT aRwers xobis miZinebis monasterSi arsebul RvTismSoblis kvarTs: „tilo, romlisganac igi aris Sekerili, yviTeli ferisaa, aqaiq daCiTulia yvavilebiT da moqargulia nemsiT. sigrZiT igi rva romauli mtkavelis odenaa, ganiT ki – oTxis, aqvs erTi mtkavelis sigrZis mokle mklavebi da viwro sayelo. mec minaxavs igi xobis eklesiaSi, sadac is inaxeba~. aqve mas unaxavs sxva siwmindec – „Zvirfasi TvlebiT mooWvil oqros luskumaSi vnaxe gamxmari mklavi; rogorc amboben, es aris wm. marines mklavi, vnaxe agreTve wm. kvirikes mklavi da oqroTi Tu vercxliT Semkuli sxva wmindanTa nawilebi~. Zampis gadmocemiT, RvTism-Soblis kvarTi inaxeboda vercxlis yvavilovani samkaulebiT Semkul ebanozis yuTSi~. misive cnobiT, amave yuTSi yofila patara kolofi, romelSic macxovris wveris ramdenime Reri da Solti iyo, romliTac is igvema. es yuTi mTavris beWdiT iyo dabeWdili. „rodesac es reliqviebi gvaCvenes – aRniSnavs Zampi – isini noxebze daawyves da ramdenadac Cven didi mowiwebiT da TayvaniscemiT vexebodiT da viReb-diT maT, imdenad megrelebi gulgrilad ekidebodnen am reliqviebs. isini ufro luskumis oqro-vercxlis morTulobas afasebdnen, vidre wminda nawilebs, radgan reliqviebi mravlad moepovebaT~. ra Tqma unda, arasworia iozef maria Zampis cnoba imis Sesaxeb, rom samegrelos mosaxleoba gulgrilad iyo ganwyobili wminda nawilebis mimarT. qarTuli werilobiTi wyaroebiT dasturdeba, rom isini, romlebic didi RvTismosaobiT gamoirCeodnen, Tayvans scemdnen da mowiwebiT epyrobodnen qristianul siwmindeebs.
xobis monastris siwmindeebze, kerZod ki RvTismSoblis kvarTis Sesaxeb, cnoba daculia kaTolike misioner arqanjelo lambertTan, romelic iozef maria Zampimde – 1633 wlidan 1653 wlamde – samegre-los misionis prefeqti iyo. arqanjelo lamberti mokled aRniSnavs, rom xobSi „aCveneben RvTismSoblis perangs~. Zampisagan gansxvavebiT, igi xazgasmiT miuTiTebs, rom xobis taZarSi dacul siwmindeebs adg-ilobrivi mkvidrni „did pativs scemen~.
xobis monastris siwmindeebi agreTve moxsenebuli aqvs XVII sauku-neSi saqarTveloSi myof ierusalimis patriarq dosiTeossac.
saqarTvelos eklesiis siwmindeTa daxasiaTebisaTvis metad sain-teresoa 1633-1654 wlebSi saqarTveloSi moRvawe kaTolike misioneris, don kristoforo de kastelis naSromi, „cnobebi da albomi saqarTve-los Sesaxeb~. man Tavisi moRvaweobis didi nawili guriasa da samegreloSi gaatara. misi memkvidreoba imiTacaa mniSvnelovani, rom kastel-ma mravali Canaxati Semogvinaxa qarTvelTa yofa-cxovrebis, eklesia-monastrebis, istoriuli pirebis Sesaxeb. kastelis Canaxatebidan yura-dRebas iqcevs xobis, moqvis, drandis da sxva qarTuli taZrebi. igi gancvifrebuli iyo qarTuli eklesia-monastrebis arqiteqturuli stiliT da maT „saocari taZari~ uwoda. mis mier Sesrulebul xobis monastris Canaxats amSvenebs warwera, sadac aRniSnulia, rom taZris „...SigniT, lamazad morTuli TaRis qveS, Semonaxulia saTayvanebeli reliqviebi, Cveni uflisa da RvTis dedis, qalwulis mariamis kvarTebi~. kastelis cnoba, rom xobis taZarSi RvTismSoblis kvarTTan erTad uflis kvarTic inaxeba, ra Tqma unda, daujerebelia, magram XVII saukunis Sua xanebisaTvis aseTi cnobis arseboba mainc sain-teresoa, radgan rusuli wyaroebis mixedviT, amave saukunis pirvel meoTxedSi, TiTqos Sah-abas I-is mier saqarTvelodan gatanili uflis kvarTi ruseTSi iyo dasvenebuli. uzustobisa da anaqronizmis miuxedavad, kastelis cnobiT dasturdeba, rom uflis kvarTi aravis gautania da igi kvlav saqarTvelos kuTvnilebaa.
xobis siwmindeTa Sesaxeb kasteli dasZens, rom „es reliqviebi, Sesa-Zlebelia, Zvelia, amitom Rirseuladaa Senaxuli erT mTaze. am mxareSi is didad pativcemulia da ufro sadidebeli iqneboda uflisaTvis, rom is waeRoT WeSmarit qristianTa Soris. amisaTvis dro ki mqonda..., magram ver Sevasrule, italiaSi Cemi gamgzavrebis gamo. es SesaZlebe-lia imaTTvis, vinc iq axla miva~. sxva adgilas kasteli aRniSnavs, rom RvTismSoblis kvarTi „... berZnebma moitanes (sarkinozebis mier) konstantinopolis aRebis Semdeg. es Cans im warweridan, romelic Semonaxulia am saunjesTan erTad~. Tu ra warweras gulisxmobs kasteli, CvenTvis ucnobia, radgan kvarTis Sesanax kuboze arsebuli warwerebi, rogorc zemoT vuCveneT, aseT cnobebs ar Seicavs.
zemoganxiluli werilobiTi wyaroebidan aSkarad gamoikveTa saqarTveloSi RvTismSoblis kvarTis Semosvenebis ori versia. zogi-erTi rusuli wyaros mixedviT, aRniSnuli siwminde saqarTveloSi Semosvenebul iqna VIII saukuneSi konstantinopolidan wignis mcvelis mier, xatmebrZoleobis dros, xolo kaTolike misionerebis cno-biT, igi bizantiis imperiis damxobis Semdeg sxva siwmindeebTan erTad unda moxvedriliyo CvenSi. ufro sarwmuno gveCveneba es ukanaskneli versia, radgan adreul saukunebSi rom SemoetanaT aRniSnuli siwminde saqarTveloSi, ueWvelia mis Sesaxeb cnobebi qarTul werilobiT wyaroebSi garkveuli formiT mainc aisaxeboda. rogorc zemoT aRiniSna, saqarTveloSi RvTismSoblis kvarTis arsebobis damadas-turebli wyaroebi gviani SuasaukuneebiT (XVII _ XVIII s.s.) TariRdeba, rac, ueWvelia, imaze metyvelebs, rom igi SedarebiT gvian gaxda saqarTve-los eklesiis kuTvnileba. ukanasknel periodSi istorikosma g. kalandiam, ucxour werilobiT wyaroebze dayrdnobiT, sagangebod Seiswavla RvTismSoblis kvarTis istoria. kvlevis Sedegebi saintereso aRmoCnda. misi daskvniT, bizantiis imperiis damxobamde RvTismSoblis kvarTi konstantinopolis kuTvnilebas warmoadgenda.
erT-erTi saeklesio tradiciis mixedviT, mariam RvTismSobels miZinebis win kvarTi keTilmsaxuri ebraeli qalwulisaTvis dautovebia da uTxovia, rom sikvdilis moaxloebisas is sxva qalwulisaTvis gadaeca. RvTismSoblis danabarebi zedmiwevniT sruldeboda, ris gamoc es siwminde am ojaxSi Taobidan Taobas gadaecemoda. V saukunis meore naxevarSi bizantiis imperator leon didis (457 _ 471) Zmebi, cnobili saeklesio moRvaweebi kandidi da galviosi, roca konstantinopolidan gamgzavrebulan ierusalimSi wminda adgilebis mosalocad, maT nazareTSi, erT-erTi qaliSvilis saxlSi uamravi avadmyofi unaxavT, romlebic Turme kidobanSi Casvenebuli siwmindis ZaliT ikurnebodnen. momxdari saswaulebiT gakvirvebul stumrebs qalwulma uambo Cven mier zemoT moTxrobili gadmocema RvTismSoblis kvarTis Sesaxeb. wminda adgilebis molocvis Semdeg ukan dabrunebulma Zmebma galviosma da kandidma, RvTismSoblis kvarTis motacebis mizniT, saidumlod daamzades zustad iseTive kidobani, romelSic RvTismSoblis kvarTi inaxeboda. konstantinopolisaken mimavalma Zmebma sagangebod gaiares ebraeli qaliSvilis saxlSi, Cumad wamoiRes namd-vili kidobani kvarTTan erTad. axali siwmindis misvenebiT gaxarebulma imperatorma igi 474 wels vlaqernis RvTismSoblis taZarSi daasvena, sadac igi saukuneebis ganmavlobaSi inaxeboda. konstantinopolis sapatriarqom RvTismSoblis kvarTis palestinidan bizantiis dedaqalaqSi gadmosvenebis aRsaniSnavad sazeimo dRe - 2 ivlisi daawesa, daiwera ramdenime xatic. Cvenamde moaRwia am Temaze Seqmnil-ma rusulma xatebma. am mxriv, aRsaniSnavia, XVI saukunis Sua xanebSi novgorodis skolis warmomadgenlis mier dawerili xati. moskovSi arsebobs agreTve vlaqernis taZarSi mariam RvTismSoblis kvarTis dasvenebis saxelobis XV saukuniT daTariRebuli eklesiac.
konstantinopolSi, vlaqernis taZarSi dabrZanebuli RvTismSob-lis xati mraval saswauls axdenda. erT-erTi wyaros mixedviT, VII saukunis 20-ian wlebSi, im dros, roca herakle keisari (610 _ 641) salaSqrod kavkasiaSi imyofeboda da sparselebis winaaRmdeg ibrZo-da, sparselTa da skviTTa armia konstantinopols miadga. qalaqis dacva iTava imxanad konstantinopolis patriarqma sergim. man morwmune erTan da samRvdeloebasTan erTad vlaqernis taZridan gamoasvena „xelTuqmneli xati uflisa da macxovrisa Cuenisa ieso qristesi da samoseli igi wminda˜ yovlad ubiwo˜sa RmrTis mSobelisa˜B da sauflo˜ da cxovelmyofeli Zeli juarisa˜~. aRniSnuli siwmindee-biT patriarqi sergi samRvdeloebasTan erTad mters qalaqis karibWesTan miegeba. cremlmoreuli patriarqi RmerTs evedreboda: „aRdegRmerTo da ganabnien yovelni mterni Senni, da viTarca rai kuamlni moakldnen igini, da dadnen da ganqardnen igini, viTarca ra˜ cvili winaSe pirsa cecxlisasa, da egreT warwydnen RmerTis moZuleni igi pirisagan Senisa, xolo monani Senni mxiarulebiT gakurTxebdnen da gigalobdnen Sen~. RmerTma Seismina konstantinopolis patriarqis sergis vedreba da mteri damarcxda. qarTvel sasuliero pirebs RvTism-Soblis kvarTis SewevniT moxdenili es saswauli XI saukuneSi dawvrilebiT aRuweriaT. 1903 wels mRvdelma polievqtos karbelaS-vilma 1042 wliT daTariRebuli „RvTismSoblis mier saswaulebrivi xsna konstantinopolisa sparsTa da skiTTa zedamosvlisagan 625 _ 632 w.w.~, beWduri saxiT gamosca. am saswaulis moxdenis Semdeg konstantinopolis patriarqs sergis dauweria RvTismSoblis daujdomeli. wyaroebSi RvTismSoblis kvarTis sxva saswaulebis Sesaxebacaa saubari. es saswaulebi VII _ IX saukuneebiT TariRdeba, rac imaze metyvelebs, rom am droisaTvis RvTismSoblis kvarTi konstantinop-olSi, vlaqernis taZarSi iyo dasvenebuli. XI _ XIV saukuneebis ucxouri werilobiTi wyaroebiT dasturdeba, rom RvTismSoblis kvarTi isev konstantinopolSi inaxeboda. XIV saukunis moRvawe nikifore kalista pirdapir miuTiTebs, rom RvTismSoblis kvarTi konstanti-nopolSi vlaqernis taZris kuTvnileba iyo da mis saxels mravali saswauli da kurneba ukavSirdeba. konstantinopolSi myofi rusi mitropoliti pimeni saintereso cnobas gvawvdis RvTismSoblis kvarTis Sesaxeb. 1387 wels, vlaqernis taZarSi yofnis dros mas Tayvani ucia im kidobnisaTvis, romelSic RvTismSoblis kvarTi da sartyeli iyo Casvenebuli.
Cven mier zemoT motanili masala aSkarad metyvelebs imaze, rom RvTismSoblis kvarTi saqarTveloSi bizantiis imperiis damxobis Semdeg unda Semosvenebuliyo, magram Tu rodis da vis mier iqna igi samegreloSi Semotanili, amis Sesaxeb wyaroebi utyuar cnobebs ar iZlevian. mxolod is viciT, rom XVII saukuneSi aRniSnuli siwminde xobis miZinebis taZris kuTvnileba gaxda. gadmocemis mixedviT, es is kvarTia, romelic RvTismSobels Sobis Rames emosa. SesaZloa, es kvarTi emosa mas elisabedTan Sexvedris drosac.
xobis miZinebis taZarSi daculi yovladwminda RvTismSoblis kvar-Ti gamoirCeoda Tavisi saswaulmoqmedebiT da kurnebiT. erT-erTi gadmocemis mixedviT, 1855 wels samegreloSi SemoWril osmalebs omer faSas meTaurobiT xobis monastris midamoebi saomar asparezad gauxdiaT. SeSinebuli mosaxleoba da sasuliero pirebi mTebSi gaxiznu-lan. mxolod erTaderTi beri, petre Jordania darajobda monasters, osmalebs monasteri rom ar daewvaT. momxvdurebs gadawyvetili hqondaT, monasteri iaraRis sawyobad gadaeqciaT, magram maT erT saRamos saswauli ixiles: monasters naTeli hfaravda. momxdari saswauli gaxiznuli mosaxleobis da sasuliero pirebis locviT gancxadda. SeSinebulma Turqebma momxdari TavianT sardlobas acnobes da gadawyvites, aRniSnuli monasteri daetovebinaT.
meore saswaulis Sesaxeb saintereso cnobas gvawvdis erT dros am monastris mosamsaxure, mRvdelmonazoni kalistrate CiCua. misi gadmocemiT, 1891 wels xobis monasteri gautexiaT da RvTismSoblis kvarTi sanawile kubosTan erTad gautacniaT. xalxma gaigo Tu ara momxdaris Sesaxeb, alya Semoartya taZars da gaiZaxoda: „nurc beri, nurc eri nuRa viqnebiT cocxali, Tu es siwminde dagvekargao~. sami dRis Semdeg „es kvarTis kubo, xeluxleblad monastris maxlobel alagze buCqSi daesvena, sadac Ramis wyvdiadSi zecidam TiTqo cecxlis naperwklebi gadmosdiso. es SeniSnes Ramis mogzaurT da soflis mcxovrebT, mividnen da ipoves es kubo, win sanTliT~. am saswaulis Semdeg xalxs, kalistrates gadmocemiT, kidev ufro „gauorkecda umetesi sasoeba da siyvaruli yovlad wmidis qalwulis mariamisadmi. samadlobeli paraklisis Semdeg xalxma daadgina ganaCeni, raTa xobSi mudam iyvnen sam-sami kaci Ramis yaraulebad xalxis angariSze, kvarTis usafrTxoebis gamo~.
saqarTvelos gasabWoebamde RvTismSoblis kvarTi xobis miZinebis taZris kuTvnileba iyo. bolSevikuri reJimis damyarebis Semdeg, 1922 _ 1936 wlebSi xobis taZarSi daculi siwmindeebi, maT Soris RvTismSob-lis kvarTic, 1921 wlis 1 maiss akaki Wanturias iniciativiT daarsebul dadianebis sasaxlis bazaze gaxsnil zugdidis istoriul muzeums gadaeca. muzeumis sainventaro wignSi igi Cveulebriv eqsponatad iyo gatarebuli. mxolod ramdenime pirovnebisaTvis iyo cnobili, Tu ra siwmindes warmoadgenda igi. muzeumSi davanebulma siwmindem dRis sinaTle 1990 wlis Sobis dRes ixila, rodesac adgilobrivi mrevlisa da zugdidis istoriuli muzeumis TanamSromelTa ZalisxmeviT pirvelad gadaasvenes kvarTi iqve axlos mdgar vlaqernis xatis saxelo-bis eklesiaSi. amis Semdeg aRniSnuli siwminde isev muzeums daubrunda. 1990 wlidan moyolebuli, yoveli wlis 2 (15) ivliss, rodesac msoflios marTlmadidebeli samyaro zeimobs yovladwminda RvTismSoblis wminda samoslis vlaqernis (konstantinopoli) taZarSi dadebis dResaswauls, qristianobis am udides siwmindes muzeumidan droebiT gamoabrZaneben xolme, zugdidis vlaqernis xatis saxelobis sakaT-edro taZarSi daasveneben da morwmuneebi Tayvans scemen mas.
dResac RvTismSoblis kvarTis ZaliT mravali saswauli aResruleba. erT-erT aseT saswauls adgili hqonda 2000 wels, roca kvarTis qsovilze gamoisaxa macxovris saxe, romelic kinostudia „mematianis~ operatorebma g. rogavam da d. asaTianma kinofirze daafiqsires.


05.11.2019

ეთნოგრაფიული ჩანაწერები - XIX საუკუნის ხობი ნაწილი მეხუთე (მესაქონლეობა)


1935 წელს, აკადემიკოს ივანე ჯავახიშვილის ხელმძღვანელობით საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში (სოფელში), მათ შორის ხობის რაიონის სოფლებში შეიკრიბა ეთნოგრაფიული მასალა.
მთხრობელი: ალექსი ბერუკიას ძე ბუკია, 81 წლის (სოფელი წინაგოლა)
მთიან ადგილებში ვაშენებდით ცხვარს და თხას, ბარში კი ძროხას და კამეჩს.
კამეჩს წლოვანებისა და სქესის მიხედვით ეწოდებოდა: დედალს - ერთი წლისას - ზოკი (ზაქი), ორი წლისას - ბზანგი, სამი წლისას - კამეჩი, ოთხი წლისას - კამეჩი; მამალს - ერთი წლისას - ზოკი, ორი წლისას - ზოკი, სამი წლისას - მაშაყარალი, ოთხი წლისას - მეჟარნეჩე.
სამი წლის კამეჩი უკვე მუშა კამეჩი იყო და ვუწოდებდით მაშაყარალას, ე.ი. მოსავლის შემგროვებელს. ოთხი წლის კამეჩს მეჟარნეჩეს ვუწოდებდით, რადგანაც მას 40 ფუთის გადატანა შეეძლო. ჟარნიჩი ნიშნავს ორმოცს.
კამეჩი ტყეში გვყავდა. იქ ვუკეთებდით სადგომს, რომელსაც ობატეს ვეძახდით. ბატი მეგრულად კამეჩია. ზაფხულში კი უფრო ჭაობიან ადგილებში გვყავდა, სადაც მას შეეძლო ტალახში ჩაწოლა. კამეჩს ტყეში ტურა ვერ ავნებდა. ზამთრობით ტყეში კამეჩი სჭამდა ხავსს, სუროს და ბარცხილს. ზაფხულობით სძოვდა მავატიას, ხაიას, შქიშქილს, კოჭორს და სხვა ბალახს.
მაფატიას ფეტვის მსგავსი ფოთლები აქვს. იზრდება რვა ვერშოკის სიმაღლის და მერე მოეფინება მიწაზე.
ხაია ისლის მსგავსი მცენარეა, მისი ღერო ორად ტოტიანდება.
შქიშქილა ნიორის მსგავსი მცენარეა.
კოჭორი ცოცხის მსგავსი მცენარეა, წვრილ-წვრილი ფოთლები აქვს, იზრდება ნახევარი არშინის სიმაღლეზე.
 მთხრობელი შამშე გოგის ძე ლატარია, 80 წლის, (თორსადღვაბა)

ჩვენ გვყავდა ძროხა, კამეჩი და ცხენი. საქონლისათვის სადგომი არ გვქონდა. ჩვენ კარავში ვცხოვრობდით და საქონელიც იქვე გვყავდა. ზამთარი მკაცრი არ იყო.
ძროხის წლოვანების მიხედვით ეწოდებოდა: ერთი წლისას - გინი ფუჯი, ორი წლისას - ფუჯი ქაბლა, სამი წლისას - ჯაკელი, ოთხი წლისას - ჩხოუ. ხარს წლოვანების მიხედვით ეწოდებოდა: ერთი წლისას - ხოჯი გინი, ორი წლისას - ხოჯი ქაბლა, სამი წლისას - მოზვერი, ოთხი წლისას - ხოჯი. კამეჩს სქესისა და წლოვანების მიხედვით ეწოდებოდა: დედალს - ერთი წლისას-ბატი, ორი წლისას - ზაქი, სამი წლისას - ჯაკელი კამეჩი, ოთხი წლისას - კამეჩი, ოთხი წლისას - კამეჩი. მამალს: - ერთი წლისას - ხოჯი ბატი, ორი წლისას - ხოჯი ზაქი.

მთხრობელი მირონ გოჯას ძე კუტალია, 88 წ. (სოფ. ლარჩვაზენი, ხობის რაიონი)
  ჩვენში ცხენი თითქმის ყველას ჰყავდა. ცხენისათვის ცალკე სადგომი არა გვქონდა, ვაბინავებდით იქ, სადაც ჩვენ ვცხოვრობდით.
  ცხენს სქეს-წლოვანების მიხედვით ვუწოდბდით: მამალს ერთი წლისას - ფაშატს, ორი წლისას - ომარკინდაშს, სამი წლისას - ონჭყაშს, ოთხი წლისას - ვარყას; დედალს ერთი წლიდან - ოთხი წლის ჩათვლით - ფაშატს. გაუხედნავ ცხენს ვეძახით ურეკს.
   ცხენის უკანა ფეხებს ვეძახით ჩუბას, წინა ფეხებს - აბხას, წინა ბარკალს - კვინჭიხეს, წინა წვივებს - წირღვს, წინა კოჭს - კონჭის, წინა ჩლიქებს - ჩორქოს.
მთხრობელი დათა ბასას ძე ლატარია, 100 წ. (სოფ. გურიფული პირველი, ხობის რაიონი).
  ჩვენს რაიონში ცხენი ბევრი ჰყავდათ. აშენებდნენ სხვადასხვა ჯიშის ცხენს: ტაიჭი, მერანი, მეგრული, ჩერქეზული, ყარაჩის და ოსური.
  ტაიჭი მაღალი, გრძელთავიანი, წითელი და შავი ფერის ცხენი იყო; სიარული არ იცოდა კარგი. ცოცხლობდა თხუთმეტ წელიწადს. ეს ჯიში ჰყავდა თავად-აზნაურობას. მუსა ცხენი არ იყო, გამოსადეგი იყო მხოლოდ დასაჯდომად. ლაფშური სიარული იცოდა, ე.ი. ნაბიჯით სიარული.
  მერანი ძალიან ლამაზი, საშუალო ტანის ცხენი იყო. თოხარიკი სიარული იცოდა. გამოსადეგი იყო დოღისათვის. ეს ჯიში მდედრებს ჰყავდათ. მერანი და ტაიჭი განსაკუთრებულ ბინაში ჰყავდათ და განსაკუთრებულად უვლიდნენ.
წყარო: მასალები საქართველოს შინამრეწველობისა და ხელოსნობის ისტორიისთვის, ტ. II (1979 წ.) ტ. IV (1986 წ.).