„ჯაკონიას“ ეტიმოლოგია

აკაკი შანიძის შრომების კითხვისას წავაწყდი საინტერესო წერილს - ეტიმოლოგიური შენიშვნები, ჯაკონია (კერპი). რადგან, ხობის მუნიციპალიტეტის სოფელ ძველ ხიბულაში ჯაკონია გავრცელებული გვარია და სოფლის ერთ-ერთ უბანსაც საჯაკონიო ჰქვია; ვფიქრობ საზოგადოების გარკვეულ ნაწილს დააინტერესებს დიდი მეცნიერის მოსაზრებები გვარის წარმოშობაზე.

ა. შანიძე სიტყვა ჯაკონიას განიხილავს ორი მნიშვნელობით: 1. ჯაკონია, როგორც კერპის სახელი; 2. ჯაკონია გვარი.

1.             ჯაკონია (კერპი). ი. ყიფშიძის დამოწმებული ადგილი (მეგრული ლექსიკონი. ი. ყიფშიძე) რომ მოვნახე, აღმოჩნდა, რომ იგი წარმოადგენს რუსულიდან ნათარგმნი ისტორიული მოთხრობის ნაწყვეტს, სადაც იკითხება: „გეეჭოფუ პოლიცქინი, ვლადიმერქ ქიგიანთხუ იაროპოლკის დო მალას გაათუუ საქმე ულუმურო.  ვლადიმერქუ დიიჭყუ ხვალე თელი რუსეთიში კნიაზობა. თიქ ქიგიიჭყუ მუში გალოვანიში მუკ-მუკი ჯაკონიეფიშ გოდგუმა დო თინეფიში ზვარაკო კათაში შეწირუა“. თუ რა აზრით არის აქ ნახმარი „ჯაკონიეფი“, ამას ცხადჰყოფს რუსული ტექსტი, სადაც ჯაკონიეფი ნახმარია კუმირის მნიშვნელობით.

სიტყვა უთუოდ ძველთაგანვეა სადღაც შემორჩენილი და იქედან მოხვედრილა აღნიშნულ ნაწყვეტში, მაგრამ ნასესხებია: იგია ბერძნული  „διακονία“ რაც ნიშნავს „მსახურებას“, „სამსახურებელს“. თავდაპირველად „სამსახურებელი“  უთუოდ  ღმერთების (კერპების) შეწირულობას გულისხმობდა, მასთან დაკავშირებული რიტუალით, ე.ი. ძველი ქართული ტერმინი რომ ვიხმაროთ, „გებას“, „ზორვას“ და შემდეგ მას თვით კერპის მნიშვნელობა მიუღია. ტერმინი კერპთაყვანისმცემლობის ხანიდან ჩანს შემორჩენილი და ჩვენს დრომდე მოღწეული.

2.             გვარი ჯაკონია. რაც შეეხება „ჯაკონიას“, როგორც გვარს, უნდა ვთქვათ, რომ იგი წარმომდგარია დიაკონ სიტყვისგან, რომელიც ბერძნულია და იმავე ძირისაა: „ διάκονος“ „მსახური“.სიტყვა აღნიშნავს ეკლესიის ერთ-ერთ დაბალ მსახურს და ქართულში შემოსულია ქრისტიანობის დამკვიდრების პირველ ხანებშივე (IV-V სს.).

რაც შეეხება გვარის წარმოებას დ ი ა კ ო ნ სიტყვისაგან, ვითარება აქ ანალოგიურია სხვა მეგრული და ქართული გვარებისა, რომლებიც ნაწარმოებია ეკლესიის მსახურთა სახელებისაგან: პაპავა, პაპასკირი, ხუციშვილი, მღვდლიშვილი, მამამთავრიშვილი, და მისთ.

დიაკონია (აქედან ჯ ა კ ო ნ ი ა ) მეგრულად გაფორმებული გვარია, ქართული გაფორმებით კი დ ი ა კ ო ნ ი ძ ე იქნება, რაც გვხვდება კიდეც (ეტიმოლოგიური შენიშვნები, ჯაკონია (კერპი). ა. შანიძე, თხზულებანი ტ. II).

“დია კომპლექსს რომ შეეძლო ჯა მოეცა, ეს ცხადად ჩანს მეგრული სიტყვიდან,რომელიცაა ჯაკონია. ეს სიტყვა მეგრულში საკუთარი სახელიცაა და საზოგადოც:როგორც საკუთარი სახელი, იგი აღნიშნავს კაცის გვარს, ხოლო როგორც საზოგადო −„კერპს“. ორივე მნიშვნელობა შეტანილი აქვს ი. ყიფშიძეს თავის ლექსიკონში“ (ჯ ბგერის წარმოშობის წყაროები ქართველურ ენებში ა. შანიძე, თხზულებანი ტ. II).