რენე ჟირარი „პირველი ქვა“

თქვენი ყურადღება მინდა მივაპყრო ერთ ასეთ ფენომენს - საზოგადოება როგორ რეაგირებს ადამიანის დაცემა-ამაღლებაზე (სიტყვათა ეს წყვილი გამოიყენება სიმბოლური და არა მორალური თვალსაზრისით). როდის ამბობს საზოგადოება „საკუთარ აზრს“, როგორია ბრბოს მოქმედების მექანიზმი და გადაწყვეტულების მიღების სტრუქტურა.

ზოგჯერ, ადამიანთა გარკვეულ ჯგუფს ფარული უკმაყოფილება გააჩნია კონკრეტული პირის მიმართ, მაგრამ ამას საჯაროდ ვერ გამოხატავენ, ვერ ამოთქვამენ. რა აკავებს ადამიანებს თქვან ის რასაც ფიქრობენ?, როგორი „ამინდი“ სჭირდება მათ?

ამ საკითხებს ბრწყინვალე ესეი -

„პირველი ქვა“ მიუძღვნა ცნობილმა ფრანგმა ფილოსოფოსმა და რელიგიათმცოდნემ რენე ჟირარმა.

ჟირარი თავის ნაშრომში ერთმანეთს ადარებს ორ ტექსტს, რომლებიც ეხება ბრბოს მიერ ადამიანის ჩაქოლვას (ერთ შემთხვევაში მცდელობის).

პირველი ტექსტი იოანეს სახარებიდანაა - სახარებისეული ისტორია მრუში ქალის ჩაქოლვის მცდელობის შესახებ.

-მწიგნობრებმა და ფარისევლებმა მოიყვანეს ქალი, რომელიც მრუშობისას შეეპყროთ, შუაში დააყენეს და უთხრეს იესოს: მოძღვარო, ეს ქალი მრუშობისას შევიპყარით; მოსემ კი რჯულში გვამცნო ამნაირების ჩაქოლვა; შენ რაღას იტყვი? ხოლო ამას საცდუნებლად ეუბნებოდნენ, რათა ბრალი დაედოთ მისთვის. იესო კი დაბლა დახრილიყო და თითით რაღაცას წერდა მიწაზე. მაგრამ რაკი დაჟინებით ეკითხებოდნენ, წამოიმართა და უთხრა მათ: ვინც თქვენს შორის უცოდველია, პირველად იმან ესროლოს ქვა. მერე კვლავ დაიხარა და მიწაზე წერა განაგრძო. ხოლო, ისინი, ამ სიტყვების გაგონებისას, უხუცესებიდან მოყოლებული, სათითაოდ გაიკრიფნენ. დარჩა მარტო იესო და შუაში მდგომი ქალი. წამოიმართა იესო და რაკი ქალის გარდა ვერავის მოჰკრა თვალი, უთხრა მას: ქალო, სად არიან შენი ბრამდებელნი? არავინ დაგდო მსჯავრი? მან კი მიუგო: არავინ, უფალო და უთხრა მას იესომ: არც მე განგსჯი. წადი და ამიერიდან ნუღარ სცოდავ (იოანე 8,3-11).

მეორე ტექსტი ეხება II საუკუნეში ქალაქ ეფესოში მოხუცი მათხოვრის ჩაქოლვის ამბავს.

-როდესაც ეფესოში ჭირმა დაიწყო გავრცელება, რომელსაც ვერაფერს შველოდნენ, აპოლონიოსთან დელეგაცია გააგზავნეს და სთხოვეს მას, ექიმი ყოფილიყო. როდესაც ეს ამბავი შეიტყო, იფიქრა, რომ მგზავრობა არ უნდა გადაედო და თქვა: „დაე, ახლავე წავიდეთ“. და მაშინვე ჩავიდა ეფესოში. ერთადშეკრიბა ეფესელები და მიმართა: „გამხნევდით, რამეთუ დღესვე შევაჩერებ ამ დაავადებას“. ამ სიტყვების შემდეგ კი მთელ მოსახლეობას თეატრში შეუძღვა, სადაც მფარველი ღმერთის გამოსახულებები იყო გამოსახული. სწორედ იქ დაინახა, ვიღაც მოხუცი მათხოვრის მსგავსი, რომელიც ოსტატურად ატრიალებდა თვალებს - ვითომ ბრმა იყო და ატარებდა პატარა ჩანთას... აპოლონიოსმა მათხოვარს ეფესელები შემოარტყა გარს და თქვა: „აიღეთ იმდენი ქვა, რამდენიც შეგიძლიათ და დაუშინეთ ღმერთების მტერს“. ეფესელები ვერაფერს მიხვდნენ და საცოდავი არსების ჩაქოლვის იდეით შოკირებულნი დარჩნენ. მათხოვარი კი განაგრძობდა ლოცვასა და მოწყალების თხოვნას. მიუხედავად ამისა, აპოლონიოსი არ ჩერდებოდა და განუწყვეტლივ მოუწოდებდა ეფესელებს მისი ჩაქოლვისკენ.. თუმცა, როგორც კი, ერთ-ერთმა ეფესელმა მათხოვარს ქვა ესროლა, მაშინვე დაინახეს, რომ ამ ვითომდა ბრმა კაცს, თვალებში ცეცხლი უგიზგიზებდა... დაუშინეს ქვები და მალე მის ადგილას ქვების გროვა დადგა. (რ. ჟირარის თხრობა ფილოსტრატეს “აპოლონიოს ტიანელის ცხოვრების“ მიხედვით).

ფილოსოფიის ანა-ბანაა, რომ აზროვნება არის ინდივიდუალური აქტი, ბრბოს აზროვნება და შესაბამისად გადაწყვეტილების მიღება არ შეუძლია. იმისათვის, რომ ბრბომ მიიღოს გადაწყვეტილება მას სჭირდება ხატი, ნიმუში, ბიძგის მიმცემი.

როგორც, ზემოთმოთხრობილი ისტორიებიდან ნათლად ჩანს ადამიანთ ჯგუფი ვერ იღებს დამოუკიდებლად გადაწყვეტილებას, ვერ დგამს პირველ ნაბიჯს, ვერ ისვრის პირველ ქვას. აქ, მთელი სიმძიმე და აზრობრივი დატვირთვა სიტყვა „პირველზე“ ანუ თაურხატზე მოდის.

ამ შემთხვევას ჟირარი განმარტავს შემდეგნაირად: „ეფესელები მოხუცს, ისეთი გულმოდგინებით დაუშენენ ქვებს, რომ მათი მეტამორფოზა უბრალოდ გაოცებას კი არა, გაოგნებასაც იწვევს. ნუთუ შეიძლება, რომ ადამიანები, რომლებიც სულ ცოტა ხნის წინ წესიერად იქცეოდნენ, უცბად გამხდარიყვნენ ასეთი არაადამიანურები? როგორ შეიძლება ასეთი საოცარი გარდასახვის ახსნა?

ამ კითხვის პასუხი ჩვენ მიერ გამოსაკვლევ გამოთქმაში ძევს. პირველ ქვამდე ხომ ყველაფერი ეჭვს ჰქონდა მოცული. ეფესელების ყოყმანი რომ გაგრძელებულიყო, აპოლონიოსის გეგმა ჩაიშლებოდა. მაგრამ, როგორც კი ის დაარწმუნებს ერთ ადამიანსაც კი - ესროლოს მოხუცს ქვა - მაშინვე ყველაფერი იცვლება.

რატომ ხდება ისე, რომ პირველი ქვის სროლა ყოველთვის უფრო ძნელია, ვიდრე შემდეგის? პასუხი ნათელია. პირველი ქვის სროლა იმიტომ არის რთული, რომ არ არსებობს მისაბაძი მოდელი. ნუთუ ისეთი მარტივი საქმისათვის, როგორიც ქვის სროლაა, მოდელია საჭირო? როდესაც სამიზნე ადამიანია, მოდელი საქმეს გაცილებით ამარტივებს.უფრო მეტიც, რაც უფრო მრავალფეროვანია მაგალითები, მით უფრო ადვილდება საქმე. მოდელების რაოდენობის ზრდასთან ერთად იზრდება ჩაქოლვის რიტმიც და ინტენსივობაც. მხოლოდ პირველი ქვაა გადამწყვეტი.როგორც კი მას ისვრიან, ტალღებივით მოჰყვება დანარჩენებიც. ყველანაირი გონიერება და თანაგრძნობა სწრაფად გაქრება. სიცრუე და ძალადობა იმარჯვებს“.

სახარებისეულ ტექსტში მწიგნობრები და ფარისევლები იესოს მიმართავენ „ჩამჭრელი“ კითხვით: მოძღვარო, ეს ქალი მრუშობისას შევიპყარით; მოსემ კი რჯულში გვამცნო ამნაირების ჩაქოლვა; შენ რაღას იტყვი?. იესო ლოგიკური არგუმენტების ჩიხშია მოქცეული. მისი სწავლებიდან (ჰუმანიზმი) გამომდინარე ქალის ჩაქოლვას ვერ დაუჭერს მხარს; მაგრამ მეორეს მხრივ თუ შეეწინააღმდეგება მოსეს რჯულის (რომელიც მრუშობაში წასწრებული ქალის სიკვდილით დასჯას ითვალისწინებს) დარღვევაში დაედება ბრალი. იესო კი ასე პასუხობს: ვინც თქვენს შორის უცოდველია, იმან ესროლო პირველი ქვა.

ისევ ჟირარს მოვუსმინოთ: „სანამ პირველი ქვა, როგორც უკანასკნელი დაბრკოლება, სახეზეა აზვირთებული მიმეტური ტალღის შეკავება შესაძლებელია. სანამ ადამიანები ყოყმანობენ, მათ შეუძლიათ, საკუთარ თავში ჩაიხედონ და მიხვდნენ, რამდენად ჰგვანან მსხვერპლს. როდესაც იესო ამბობს, რომ პირველი ქვა უცოდველმა უნდა ესროლოსო, მან ძალიან კარგად იცის, რომ თუ ეს ადამიანები კარგად განსჯიან (ღმერთი ადამიანის ნაცვლად არ იღებს გადაწყვეტილებებს და არც აზროვნებს, ლ.ღ.) საკუთარ თავს, აღმოაჩენენ, რომ ისინი ამ ქალს ჰგვანან...ქრისტეს სიტყვებმა მათ საკუთარი თავის რწმენა შეურყია და მძვინვარებაც გაუნელა. ბრბოს უგუნური ერთსულოვნების ნაცვლად, ვხედავთ ნამდვილ ინდივიდებს, რომლებიც ბრბოს ეცლებიან. სახარების ტექსტი ლამის ალეგორიულადაც შეიძლება წავიკითხოთ, როგორც ნამდვილი პიროვნულობის გამოჩენა პირველყოფილ ბრბოში“.

დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ საქმე გვაქვს ერთი მხრივ მსგავს, მაგრამ ამავდროულად განსხვავებულ ამბებთან. ბრმის ჩაქოლვის შემთხვევაში სახეზეა ადამიანთა დაცემა. ჩაქოლვის პირველი მოწოდებისას ისინი შეყოვნდნენ, მათში დაიწყო სინათლემ შეღწევა, მაგრამ აპოლონიოსის დაჟინებულმა მოწოდებებმა საბოლოოდ დააბნელა ადამიანურობის ნაპერწკალი და ისინი უსახური ადამიანების კრებულად იქცნენ.

სახარებისეულ თხრობაში კი, პირიქითაა. აქ ხალხი მზადაა ჩასაქოლად, მაგრამ ქრისტემ, როგორც ადამიანური ბუნების საუკეთესოდ მცოდნემ მოძებნა ოქროს შუალედი, ადამიანებში დათესა-გააღვივა ინდივიდუალურობის მარცვალი - მათ მოახდინეს აზროვნების აქტი. ჩვენ წინ გათამაშდა დიდი მისტერია - ბრბოსგან ინდივიდის გამოყოფისა და ხელმეორედ დაბადებისა.