მიტროფანე კუჭავა - „ლავრენტი ბერიას და მის თანამზრახველთა სასამართლო პროცესი (სასამართლო წევრის დღიურიდან)“

1996 წელს, გამომცემლობა „ინტელექტმა“ გამოსცა მიტროფანე კუჭავას (ხობის რაიონის სოფელი გურიფული) წიგნი - „ლავრენტი ბერიას და მის თანამზრახველთა სასამართლო პროცესი (სასამართლო წევრის დღიურიდან)“.

 წიგნის ავტორი ლავრენტი ბერიას სასამართლო პროცესის უშუალო მონაწილეა. იგი ერთადერთი ქართველია სასამართლოს წევრებიდან.

წიგნში გაეცნობით ბერიას სიკვდილის განსხვავებულ ვერსიებს, სასამართლო პროცესის დეტალებს და სხვა, მრავალ საინტერესო ისტორიას.

ქვემოთ ქთავაზობთ მიტროფანე კუჭავას ავტობიოგრაფიას და ფრაგმენტს წიგნიდან.

ბერია და მიტროფანე კუჭავა

საქართველოსა და საბჭოთა კავშირის მრავალ კუთხეში დღემდე ცოცხალია ლეგენდა იმის შესახებ, რომ სასამართლო პროცესზე ბერიას ნაცვლად თურმე მისი ორეული იჯდა. ჩემი ღრმა რწმენით, ამ ლეგენდას სათავე დაუდო მითმა ლ. ბერიას მოუხელთებლობისა და ყოვლისშემძლეობის შესახებ, რასაც ხალხში წლების მანძილზე ნერგავდნენ საბჭოთა მასობრივი ინფორმაციის საშუალებანი, ლიტერატურისა და ხელოვნების ნაწარმოებები. ჩემთვის არავითარ სიძნელეს არ წარმოადგენდა, დავრწმუნებულიყავი, რომ ჩვენს თვალწინ იჯდა ლ. ბერია, რომელსაც ვასამართლებდით, რაკი მე ბერია მრავალჯერ პირადად, ახლოს მყავდა ნანახი და მქონდა კიდევაც მასთან შეხვედრები.

დავიბადე 1906 წლის 6 ივნისს, ხობის რაიონის სოფელ გურიფულში. 8 კლასი დავამთავრე ხობში. ჩემი მასწავლებლები იყვნენ - ვასილ ქობულია, იონა ჩხეიძე, გიორგი ჩიტაია, ქსენია სასანია სხვა.

შემდეგ სწავლა გავაგრძელე ქ. თბილისში. ჩემი სკოლის დირექტორი და ლოგიკა-ფსიქოლოგიის მასწავლებელი იყო პროფესორი შალვა ნუცუბიძე.

ვსწავლობდი თბილისის პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში.

73 წელი ვიმუშავე უწყვეტად, მათ შორის 15 წელი რკინიგზაზე.

1930-1941 წლებში ვმუშაობდი თბილისის სტალინის სახელობის ორთქმავალ-ვაგონშემკეთებელ ქარხანაში რიგ თანამდებობაზე.

1941-47 წლებში ვმუშაობდი გაგრის რაიკომის მდივნად. 1948-51 წლებში ვსწავლობდი საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის ცენტრალურ კომიტეტთან არსებულ უმაღლეს პარტიულ სკოლაში.

1951-53 წლებში ვმუშაობდი ზუგდიდის რაიკომის მდივნად.

1953-76 წლებში ვმუშაობდი:

საქართველოს პროფსაბჭოს თავმჯდომარედ;

საქართველოს სსრ მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარის პირველ მოადგილედ;

საგარეო საქმეთა მინისტრად;

სოფლის მეურნეობის მინისტრად;

პარტიული სახელმწიფო კომიტეტის თავმჯდომარედ, ეღტსა და იმავე დროს საქართველოს კპ ცკ მდივნად და მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარის მოადგილედ.

სახალხო კონტროლის კომიტეტის თავმჯდომარედ;

საქართველოს სატყეო მეურნეობის სახელმწიფო კომიტეტის თავმჯდომარედ;

1953-1970 წ.წ. საქართველოს კპ ცკ ბიუროს წევრი

დაჯილდოებული ვარ ლენინის ორდენით; შრომის წითელი დროშის ოთხი ორდენით; წითელი ვარსკვლავის საბრძოლო ორდენით; საპატიო ნიშნის ორდენით; აგრეთვე შვიდი მედლით.

მიღწევებთან ერთად, რასაკვირველია, მქონდა ნაკლოვანებებიც, რომელთა გამოსწორებასაც ვცდილობდი.

მიუხედავად ხანდაზმულობისა, ამჟამადაც არა ვარ მოწყვეტილი საზოგადოებრივ საქმიანობაში.

წყარო: მიტროფანე კუჭავა - ბერია, გამომცემლობა „ინტელექტი“ (1996წ.) და „არტანუჯი“ (2012წ.)

ფრანგი მოგზაურის, ჟან ფრანსუა გამბას ჩანაწერები სოფელ ხობისა და ხორგას შესახებ

მეცხრამეტე საუკუნის ფრანგი მოგზაურის, ჟან ფრანსუა გამბას მოგზაურობათა ჩანაწერები (1820-1824 წლები) ერთ-ერთ მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენს ხობის ისტორიის  შესასწავლად.

წინამდებარე წერილში გთავაზობთ გამბას წიგნიდან სოფელ ხობისა და ხორგის შესახებ ჩანაწერებს.

ხორგა

გეოგრაფიული გარემო

   სამეგრელოს ამ ნაწილის ტყეში თხმელა გაბატონებული ჯიშია, და იგი მეტად მაღალი იზრდება ისევე როგორც ყველა ხე, რომლებიც ამ უხვმოსავლიან ტენიან და ნოყიერ ნიადაგზე ხარობს, აქ ვნახეთ თუთისა და წაბლის ხეები, შემოგვხვდა წიფელაც, რცხილა და მუხა, ზოგი ლეღვის ხე ოთხ ფუტზე უფრო მსხვილია, აქ ხარობს  აგრეთვე ქლიავის სხვადასხვა ჯიშის მსხალი, გარგარის, ატმის, კომშის ზღმარტლის, კაკლის ხეები და დიდრონი კოპიტები, მაგრამ ჩვენი ყურადღება მიიპყრო ოცი-ოცდახუთი ფუტის სიმსხო ცაცხვებმა, რომლებმაც საფრანგეთის სოფლის ეკლესიების წინ ჯერ კიდევ შემორჩენილი ცაცხვები მოგვაგონა.

  ხორგისკენ მიმავალ გზაზე, ტყეში ვნახეთ უზარმაზარი ვაზი, რომელიც ტანმაღალ ხეებს შემოხვეოდა და მათ კენწერომდე ასულიყო. ლიანებს შორის მოჩანდა სვია და მეტისმეტად ფართოფოთლებიანი ჯიშის სურო; ისინი ხეებს შემოკვროდნენ და ისე იყვნენ ერთმანეთში გადახლართულნი, რომ ტყეში გავლა თითქმის შეუძლებელი იყო.

სახლები და ეზოები

 ითვლება, რომ რედუტ-კალედან ხორგამდე მხოლოდ ოცდასამი ვერსია, მაგრამ ეს მანძილი ოცდარვა ვერსზე ნაკლები არ იყო,გზა მთელ გაყოლებაზე  ხობს მიუყვება და მხოლოდ ზოგჯერ თუ დასცილდება მას, რედუტ-კალედან დაახლოებით თხუთმეტიოდე ვერსის დაშორებით უკვე შევამჩნიეთ  სოფელ ხორგის განაპირას მდებარე სახლები, რომლებიც ერთმანეთისაგან პატარა ტყეებითა და დამუშავებული  მიწებით არის  გამიჯნული. სახლები განლაგებულია საგუშაგომდე, დაახლოებით შვიდი ვერსის სიგრძეზე.

 ყველა სახლი ხისაა და გადახურულია ჩალით და ლერწმით,ყოველ სახლს ერთმანეთის საპირისპიროდ გაჭრილი ორი კარი აქვს,მაგრამ ფანჯარა და საკვამური ბინებს არ გააჩნია კერა მოწყობილია ოთახის შუაგულში,კვამლი გადის ან სახურავიდან კარებიდან.

 ამ გაჭვარტულ საცხოვრებელში საკმაოდ  ჩვეულებრივი მოვლენაა თეთრეული და სპარსული ხალიშები, ფუფუნების ეს საგანი კონტრასტს ქმნის ყოველგვარ ავეჯს მოკლებულ ბინაში,სადაც სხვა არაფერია გარდა ვიწრო მერხებისა, რომელთაც სასადილო მაგიდის მაგივრად იყენებენ.

სოფელი ხობი

ოჯახი

საღამოს ცხრა საათზე უკვე ხობის მოურავთან (გვარად ჯორჯიკია) ვიყავით, რომელმაც სახელდახელო მასპინძლობა გაგვიწია.

 ეს წარჩინებული მეგრელი, რომელიც სოფლის თავკაცის ფუნქციებს ასრულებდა, ტანადობითა და ვაჟკაცობით გამოირჩეოდა. მას სწორნაკვთიან სახეზე წვერი და მოკლე ულვაში ჰქონდა მოშვებული.

ჩვენი მასპინძლის გვარი იყო ჯორჯიკია. მან თავისი მეუღლე წარმოგვიდგინა - მაღალი, ტანწერწეტა და მეტად მშვენიერი ქალი. თუმცა მას უკვე 12 წლის გოგონა ჰყავდა, მაგრამ თვითონ 26 წლისა ძლივს იქნებოდა; მთელს სამეგრელოში ჩვეულებრივ გოგონებს თორმეტი წლიდან ათხოვებენ, სქესობრივადაც ისინი ხშირად ამ ასაკამდე მწიფდებიან. იგი ძალზე თავაზიანად მოგვესალმა და მთელი იმ ხნის განმავლობაში, რაც მათთან დავრჩით, თამამად ეჭირა თავი, რამაც მეტისმეტად გაგვაოცა.

მასპინძელმა თავისი ქალიშვილი წარმოგვიდგინა: იგი მეტისმეტად ლამაზი იყო. ტანზე, ისევე როგორც დედამისს, ჩითის წითელყვითელი ზოლებიანი კაბა ეცვა, რომელზედაც ზემოდან სხვა ცისფერი მიტკლის გახსნილი კაბა ჰქონდა მოცმული. თავი თავსახვევითა და პირბადით ჰქონდა დაფარული.

სახლი და საყოფაცხოვრებო გარემო

ჩვენი მასპინძლის სახლი ხეებით დამშვენებულ პატარა ფერდობზე იდგა. ფერდობის ზემოთ კი ლამაზად ნაგები, ჯერ კიდევ დაუმთავრებელი ეკლესია მოჩანდა. ეკლესიის კედლები, კარგად გათლილი და ჩარჩოთი შეკრული, დაახლოებით ორი გოჯის სისქის მუხის ფიცრებისა იყო. ეკლესიის ირგვლივ დატოვებული იყო რამდენიმე დიდი ზომის კოპიტი, ცაცხვი და და თელა.

ხისგან ნაგები მისი სახლი ფაქიზად იყო მოვლილი და საყოველთაოდ მიღებული ჩვეულების თანახმად მხოლოდ ერთი ოთახისგან შედგებოდა. ოთახი საკმაოდ დიდი იყო და იქ მოთავსებული ფიცრის ორი საწოლი ნოხებითა და ბალიშებით იყო გაწყობილი. შუაგულ ოთახში განლაგებულ კერიასთან მუხის უზარმაზარი კუნძები იდო. ცეცხლი დიდი ხნის დანთებული ჩანდა.

სტუმარ-მასპინძლობა

მასპინძლებს ჩაი მივართვით საჩუქრად შემდეგ განვიზრახეთ ჩვენი სურსათით გვევახშმა, მაგრამ თარჯიმანმა გვითხრა, რომ ვახშამი ჩვენთვის უკვე გაემზადებინათ. მართლაც  ლოდინი არ  დაგვჭირვებია ,  წინ დაგვიდგეს გრძელი  მერხი,   რომელზედაც საკმაოდ მრავალრიცხოვანმა მომსახურეებმა რიგ-რიგობით დააწყვეს  ჩვენთვის განკუთვნილი  კერძები, საჭმელი შედგებოდა  ფეტვის ცხელი  ფაფის  სამი  უზარმაზარი  ფენისაგან, რომელსაც  ღომს  უწოდებენ  და რომელსაც  ხის  ნიჩბით   იღებდნენ     რკინის   ქვაბიდან, რაშიაც ღომი მზადდება.  შემდეგ  მერხებზე  დააწყვეს  შემწვარი წიწილა და  ერთი  ძალზე უხეშად  დამუშავებული  ხის დიდი  გობი, რომელშიაც    მამალი  თხის ხორცის  ნაჭრები ეწყო და წვენის ნაცვლად ცივი წყალი ესხა.

  და ბოლოს  თხის რძისაგან დამზადებული თეთრი  ყველი მოგვართვეს, სიმინდის ფქვილის დიდი კვერები  თეფშებისა და პურის მაგივრობას გვიწევდა.

   ერთი შინაყმა მერიქიფეობას გვიწევდა და როცა ჩვენი ჭიქები იცლებოდა, გვივსებდა ხოლმე. რაც შეეხება ჩვენს მასპინძელსა და მის თანამესუფრეებს, ერთნი ჯიხვის რქით სვამდნენ ღვინოს ხოლო მეორენი ხისგან გამოთლილი და მოვერცხლილი ჭურჭლით, რომელსაც კულას უწოდებდნენ.

ოჯახის სხვა წევრები და მათი მეგობრები ჩვენთან ერთად იყვნენ, ოღონდ განცალკევებულ მერხთან ისხდნენ. მთელი ოთახი ხალხით იყო სავსე, ხოლო კარებიდან ცნობისმოყვარე ბრბო იმზირებოდა.

წითელ ღვინოს, რომელიც მასპინძელმა დაგვალევინა, სიმაგრე არ აკლდა; იგი კარგი ხარისხის იყო და სრულებით არ ჰგავდა იმ ღვინოებს, რომლებიც რედუტ-კალეს ბაზარზე იყიდება.

ჟან ფრანსუა გამბას წიგნში საყურადღებო ცნობებია მდინარე ხობზე ნაოსნობის, ნავების ტიპებისა და მათი დანიშნულების შესახებ.

 უახლოეს პერიოდში, ნაოსნობის ისტორიის ამსახველ მასალებს შემოგთავაზებთ.

ჟან ფრანსუა გამბა პატარა ფოთისა და ჭალადიდის შესახებ

მეცხრამეტე საუკუნის ფრანგი მოგზაურის, ჟან ფრანსუა გამბას მოგზაურობათა ჩანაწერები (1820-1824 წლები) ერთ-ერთ მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენს ხობის ისტორიის  შესასწავლად.

გამბას წიგნი „მოგზაურობა ამიერკავკასიაში“ შეიცავს საინტერესო ცნობებს ადგილობრივი ტრადიციების, პოლიტიკური წყობის, ეკონომიკური მდგომარეობის, სოფლის მეურნეობის, რელიგიის, ფლორისა და ფაუნის შესახებ.

წინამდებარე წერილში გთავაზობთ გამბას წიგნიდან მასალას, რომელიც შეეხება პატარა ფოთსა და ჭალადიდს.

მეორე წერილი დაეთმობა ფრანგი მოგზაურის ჩანაწერებს ხობის მონასტრის, ხობის და ხორგის შესახებ.

ვფიქრობ, საინტერესოა უცხოელი მოგზაურის თვალით დანახული მშობლიური კუთხე.

პატარა ფოთი.

გამგზავრების თადარიგმა რვა საათამდე გასტანა. შემდეგ მოგზაურები რიონსკაიადან გაემგზავრნენ , აუყვნენ მდინარეს და ცოტა ხნით შეჩერდნენ ციხესიმაგრიდან ექვსი ვერსით მოშორებულ პატარა ფოთში. ეს სოფელი, რომელიც ოცი თუ ოცდაათი სახლისგან შედგება, გემების დასატვირთი ნავმისადგომის გასაშენებლად ძალზე მოხერხებულ ადგილს წარმოადგენს. მდინარის ნაპირები აქ საკმაოდ მაღალია და ამდენად, წყალდიდობისაგან დაცულია. ჰაერი ჯანსაღია.

პირველ დღეს მეზღვაურები, რამდენადაც ამის საშუალებას გზა აძლევდათ, მდინარის გასწვრივ გემს ჭაპანით ეწეოდნენ; მაგრამ მდინარეზე აღმა სვლა ისე ძნელი იყო, რომ საათში ერთ ვერსს ძლივს ფარავდნენ. ქარიშხალმა, რომელიც რამდენიმე დღეს მძვინვარებდა, ფაზისს ისეთი სისწრაფე მისცა, როგორიც მას ჩვეულებრივ არა აქვს ხოლმე.

ჭალადიდში ჩასვლამდე ცოტა ხნით ადრე ერთ-ერთი გემი უეცრად წყლით აივსო და მას უდიდესი საფრთხე შეექმნებოდა, იგი რომ სასწრააფოდ არ ამოეყვანათ ნაპირზე.

ჭალადიდი.

ჭალადიდში რიონსკაიადან 18 ვერსზე ძევს და წარმოადგენს სოფელს, სადაც ორასზე მეტი სახლია. ას ოთხმოცი სახლი ფაზისის მარცხენა ნაპირზე დგას, ხოლო ოციოდე - მარჯვენაზე. მცხოვრებლებს მუყაითი და მარჯვე ხალხის სახელი აქვთ დამკვიდრებული.

სწორედ ჭალადიდელები აწარმოებენ სახელმწიფოსათვის ტვირთის გადაზიდვას. მათ ეკუთვნით უდიდესი რაოდენობა იმ გემებისა, რომლებიც ფაზისზე დაცურავენ. ისინი ეწევიან აგრეთვე მეთევზეობას, რომლის უფლებაც, როგორც ამ ადგილას ისევე სხვაგან, ფაზისის მთელ სიგრძეზე, ჩვეულებრივ იჯარით გაიცემა დადიანისაგან. ჭალადიდელებს მოჰყავთ სიმინდი, ფეტვი, თამბაქო, შენებენ ვაზს.

ევროპელებმა რომ სამეგრელოში სასოფლო-სამეურნეო საწრმოები დაარსონ, ან ფაზისზე ბანიანი გემებით მოისურვონ ნაოსნობის ორგანიზება, ამ სოფელში (ჭალადიდში) მუშებს ადვილაად იშოვიან.

ჭალადიდის მაცხოვრებლები ზამთრობით ნადირობას ეწევიან და საქართველოში დასახლებულ სომხებთან საკმაოდ მნიშვნელოვან ვაჭრობას აწარმოებენ ბეწვეულით. კვერნა იყიდება - 5-6 აბაზად; დათვის ტყავს იგივე ფსი ავს; ყვითელი მელია - 2-3 აბაზი ღირს.; ტურის ტყვი - 1 აბაზი. კურდღლის ტყავს რაფრად არ აგდებდნენ. აქ მისი დიდი ოდენობით და იაფად შოვნა ადვილად შეიძლება.

სოფელ ჭალადიდში განლაგებულია 350-კაციანი პოსტი. მას ერთი პლონელი ოფიცერი განაგებს. ეს პოსტი ქვეყნას ახალციხის საფაშოსა და ფოთის ციხესიმაგრეში მყოფი თურქებისგან იცავს. ჯერ კიდევ სამიოდე წლის წინათ ისინი ღამღამობით ხშირად თარეშობდნენ ამ მხარეში და აქაურ მცხოვრებლებს იტაცებდნენ ხოლმე.

ჭალდიდის ახლოს გაყვანილია არხი რომელიც ცივამდე აღწევს და რომელმაც სამდინარო კომუნიკაცია დაამყარა ფაზისსა და ხობს შორის. (ამ არხის მშენებლობის შესახებ ვრცელ მასალას გაეცნობით თ. ბერაძის წიგნში: ზღვაოსნობა ძველ საართველოში. ლ.ღ.).

„დრო ჯერ კიდევ შეუვალი საფარველით ფარავს ბედ-იღბალს იმ ქვეყნებისა, რომელთა მიმართაც შევეცადე საჯაროდ გამემახვილებინა ყურადღება. როგორიც არ უნდა იყოს მათდამი განგების განაჩენი, ჩემს მიმართ ისინი ალბათ მადლიერნი დარჩებიან, რადგანაც შევძელი ზოგიერთი ზუსტი ცნობის მიწოდება აზიის ამ ნაწილზე“ – წერდა გამბა, ფრანგი მოგზაური და დიპლომატი, ვაჭარი და მწერალი, საფრანგეთის კონსული თბილისში.

                                   ჟაკ ფრანსუა გამბა და მისი "მოგზაურობა სამხრეთ რუსეთში" (ატლასი)