ხობის თეატრის სათავეებთან

(პირველი ნაწილი)

თეატრს საზოგადოების ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი როლი აკისრია. ქალაქი, სადაც თეატრი ფუნქციონირებს, ძველი და ახალი სპექტაკლები იდგმება სხვანაირად „სუნთქავს“.

მეოცე საუკუნის პირველი ნახევრის ჟურნალ-გაზეთების კითხვისას საინტერესო ცნობებს გადავაწყდი ხობში სახელმწიფო თეატრის დაარსებაზე, იქ მომუშავე რეჟისორებზე, მასახიობებზე და თეატრის სცენაზე დადგმულ სპექტაკლებზე.

რაიკომის მდივნის, ათანასი ჯიქიას ინიციატივით 1936 წელს, ხობში, სახელმწიფო (საკოლმეურნეო) თეატრი გაიხსნა, რომლის სამხატვრო ხელმძღვანელი ნიკო წითლიშვილი გახლდათ, ხოლო მხატვარი - ვ. ლაშხი.

ხობის თეატრი - 1941 წელი

ხობის თეატრის სცენაზე იდგმებოდა, როგორც ყველასათვის ნაცნობი („ხანუმა“, „რაც გინახავს, ვეღარ ნახავ“) ისე იდეოლოგიური (კომუნისტური) ნიშნით შერჩეული სპექტაკლები.

დასის რეპერტუარში შედიოდა შემდეგი სპექტაკლები: „ხანუმა“, „რაც გინახავს, ვეღარ ნახავ“,  „ვინ არის დამნაშავე“, „არსენა“, „ძალად ექიმი“, „სტუმარ-მასპინძელი“, „შუქურა“, „ბრმა მუსიკოსი“, „მათი ამბავი“, „გმირთა თაობა“, „კოლმეურნის ქორწინება“, „კვალითელი დალაქი“, „ბედნიერება“, „ჩაძირული ოქრო“, „გეგეჭკორი“, „ჩემი მეგობარი“, „ჩვენი მიწა“, „შემშარი“.

ხობის თეატრი - 1941 წელი

თეატრის რეჟისორები იყვნენ: ნიკო წითლიშვილი, შ. კოპალაძე, ვასო ცხადაია.

დასში შედიოდნენ შემდეგი მსახიობები: თინა ფიფია (როლები: ელინა-ბრმა მუსიკოსი, არინუშკა-ბედნიერება, ჟორჟეტა-ჩემი მეგობარი), თინა ხუციშვილი (როლები: გაიუშა-ბრმა მუსიკოსი, სიდუ-გეგეჭკორი, ნატა-ბედნიერება, მარინე-ჩვენი მიწა), ვალია ელიავა (როლები: გვირისტინე-კოლმეურნის ქორწინება, მზეხა-ჩაძირული ოქრო), ნათელა ბობოხიძე, შურა კოპალაძე, გოგი აღლაძე, ბორის სერგია, შოთა ლოლუა, ვადიკო ვახტანგაძე, ვლადიმერ შონია, ვასო ცხადაია.

უფროსებისგან გამიგია და გაზეთ „კომუნიზმის მშენებელის“ ფურცლებზე წამიკითხავს, ხობში ცნობილი თეატრალური დასების გასტროლების შესახებ. მაგრამ, ამ მხრივ პირველობა 1936 წელს დაარსებულ თეატრს ეკუთვნის, რადგან ხობს მაშინაც სტუმრობდნენ სახალხო არტისტები. მაგალითად ელისაბედ ჩერქეზიშვილი და ნიკო გოცირიძე, რომლებმაც ადგილობრივ დასთან ერთად მაყურებელს ლეგენდარული სპექტაკლი „ხანუმა“ წარუდგინეს.

დასი გასვლით წარმოდგენებს მართავდა ხობის რაიონის სოფლებშიც. გარდა ამისა საგაზაფხულო თესვის პერიოდისთვის თეატრის ხელმძღვანელობას ადგილობრივთათვის მოუმზადებია სკეტჩები.

ხორგა გერმანელი მოგზაურის ედუარდ აიხვალდის ცნობების მიხედვით

ჩვენი კუთხის შესახებ საინტერესო ცნობებია დაცული XIX საუკუნის გერმანელი მეცნიერისა და მოგზაურის ედუარდ აიხვალდის წიგნში „მოგზაურობა კავკასიაში“. აიხვალდი კავკასიაში 1825-1826 წლებში იმყოფებოდა. მან თითქმის მთელი საქართველო შემოიარა და დაწვრილებითი აღწერა დაგვიტოვა. მისი ცნობები შეიცავს ყურადსაღებ მასალას ქვეყნის პოლიტიკური მდგომარეობის, ეკონომიკური განვითარების, ტრადიციების, ვაჭრობის, რელიგიის შესახებ; ახასიათებს ადგილობრივთა წეს-ჩვეულებებს, აღწერს ქალაქებს, სოფლებს და ეკლესიებს.

ედ. აიხვალდი საინტერესო ინფორმაციას გვაწვდის სოფელ ხორგას შესახებ, რომელიც მეცხრამეტე საუკუნეში მნიშვნელოვანი დასახლება ყოფილა, რასაც ადასტურებს სხვა მოგზაურთა ცნობები.

აიხვალდიც ცნობები დავყავი თემებად, რათა ერთიანობაში წარმოდგენა შეგვქმნოდა თუ როგორი იყო მეცხრამეტე საუკუნის ოციანი წლების ხორგა.

ოჯახი

„მხოლოდ საღამოს 6 საათზე მივაღწიე სოფელ ხორგას, სადაც ერთ აზნაურთან გავათიეთ, რადგან გზის გაგრძელება უგზოობისა და ცხენების დაღლილობის გამო აღარ შეიძლებოდა. ქათმები და გოჭები თავადურად იქნა ჩამორთმეული, რათა კარგი ვახშამი მოემზადებინათ დამქანცველი მგზავრობის შემდეგ. ღვინო არ იყო განსაკუთრებული, ასევე საწოლიც ცოტა ხმელი, თუმცა ამ სახლში ბალიშების შოვნაც შეიძლებოდა“. (აქ და ქვემოთ ბრჭალებში ჩასმული ტექსტი მოყვანილია წიგნიდან  ედუარდ აიხვალდი საქართველოს შესახებ).

ეკონომიკა

 „მთლიანად აღებული აქ, სამხრეთ სამეგრელოში, რედუტისკენ, სადაც მეტი მოძრაობაა, უკეთესად ცხოვრობენ, ვიდრე ზუგდიდის იქითა მხარეს. ამიტომ გლეხებს აქ უფრო მეტი პირუტყვი ჰყავთ, აქვთ უკეთესი სახლები, უკეთესად აცვიათ და ა.შ.“

ვაჭრობა და შემოსავალი

 „მათ მდინარე ხობის საშუალებით, რომელზეც ძევს თვით სოფელი და რომლის ნაპირის გასწვრივ 6 ვერსი ვიარე, ჩააქვთ რედუტში ხე-ტყე, მორები, ყოველგვარი სურსათ-სანოვაგე და ამგვარად შოულობენ ცოტა ფულს, რითიც მათ უფრო მეტად შეუძლიათ უკეთეს პირობებში ცხოვრება“

მშვენიერი ძველი მონასტერი

„როცა მე პირველად მივუახლოვდი მდინარე ხობს, მის მეორე ნაპირზე დავინახე მშვენიერი ძველი მონასტერი (ხობის მონასტერი. ლ.ღ.), რომელშიც სამეგრელოს მთავარეპისკოპოსი ცხოვრობს. მისი ბერები აქ მისდევენ მეთევზეობას, რადგან ისინი ხორცის საკვებს არ ჭამენ“

ხორგელი თავადი ჯაიანი

„სოფელი ხორგა საკმაოდ ვრცლადაა გადაჭიმული და რამდენიმე ვერსი უნდა იარო მასში, სანამ ბოლოში გახვალ. სოფლის ერთი ნახევარი ეკუთვნის  დადიანს, მეორე ნახევარი კი თავად ჯაიანს, რომელმაც მდინარის ნაპირზე, დაახლოებით 6 ვერსზე ჩვენი ღამის სადგომიდან, ძალზე მშვენიერი სახლებიც აიგო“

თავადის ეზო-კარი

„საცხოვრებელი შენობა მუხისგან მთლად ახლად და საკმაოდ მშვენივრად ნაგები, ვიდრე დადიანისა; ირგვლივ იყო ხეხილის მთელი ტყე, სახლის წინ კი მშვენიერი, დიდი ბაღი ვარდებისა, რომლებიც ყვაოდნენ და შესანიშნავი სურნელი იდგა“

ხორგელთა სტუმართმოყვარეობა

„ყურადღებიანმა და მეგობრულად განწყობილმა თავადმა მოსვენება არ მომცა; ჯერ ჩაი დამალევინა, შემდეგ შემწვარი ქათამი და ბოლოს ბატი მაჭამა, რომელზეც კარგი ღვინო დამაყოლებინა. საერთოდ მეგობრობა და სტუმართმოყვარეობა მეგრელების მთავარი ნიშანია“

ჟან შარდენი - ღვთისმშობლის კვართზე და სოფელ ხეთაზე

ფრანგი მოგზაურის - ჟან შარდენის წიგნი: "მოგზაურობა სპარსეთსა და აღმოსავლეთის სხვა ქვეყნებში" სამეგრელოს შესახებ ცნობების სიუხვით და მრავალმხრივობით გამოირჩევა. თხზულებას განსაკუთრებულ ღირსებას სძენს ის ფაქტი, რომ ავტორი წიგნში აღწერილი ამბების თვითმხილველია.

ჟან შარდანი 1672 წლის სექტემბერში ჩამოვიდა და 1673 წლის 28 თებერვალს გაემგზავრა თბილისიდან. მან მოიარა დასავლეთი და აღმოსავლეთი სააქართველო. ვრცლად აღწერა საკუთარი თვალით ნანახი უამრავი ფაქტი თუ მოვლენა. პირადი შთაბეჭდილებები შეავსო საქართველოს წარსულის შესახებ ცნობებით, რომლებიც ამოკრიბა ბერძენ, რომაელ და სპარსელ ისტორიკოსთა თხზულებებიდან და მის წინამორბედ ევროპელ მოგზაურთა და მისიონერთა ჩანაწერებიდან. სათანადო ადგილი დაუთმო საქართველოში იმ დროს მყოფი კათოლიკე მისიონერებისა და თვით ქართველებისაგან მონათხრობ ფაქტებს (ცნობები საქართველოს შესახებ).

შარდენის თხზულება ფრანგულიდან თარგმნა, წინასიტყვაობა და კომენტარები დაურთო მზია მგალობლიშვილმა.

წიგნში არის სამი მნიშვნელოვანი ცნობა ხობის მონასტრის, ღვთისმშობლის კვართის და ხეთის შესახებ.

„მაშინ კოლხიდაში ჩამოვიდაო ერთი არქიეპისკოპოსი, თან ჩამოიტანაო ერთი მტკაველის ოდენა ნაჭერი ძელი ჭეშმარიტისა და კვართი, რომელიც მათი თქმით, ღვთისმშობელს ეკუთვნოდა; ჩვენ პატრებს იგი უნახავთ. ტილო, რომლისგანაც იგი არის შეკერილი, ყვითელი ფერისაა... მეც მინახავს იგი ხობის ეკლესიაში, სადაც ის ინახება. აქვე,  ძვირფასი თვლებით მოოჭვილ ოქროს ლუსკუმაში ვნახე გამხმარი მკლავი; როგორც ამბობენ, ეს არის წმინდა მარინეს მკლავი. ვნახე აგრეთვე წმ. კვირიკეს მკლავი და ოქროთი თუ ვერცხლით შემკული სხვა წმინდანთა ნაწილები. კვართი, რომლის შესახებაც მე ვილაპარაკე, ინახება ვერცხლისგან გაკეთებულ ყვავილებით მორთულ ებანოზის ყუთში; მასშივე არის პატარა კოლოფი, რომელშიაც დევს მაცხოვრის წვერის რამდენიმე ღერი და შოლტი, რომლითაც გვემეს მაცხოვარი...“

„ქურდებს, სიკვდილის შიშით ყველაზე მეტად ერიდებათ სოფელ ხეთას მცხოვრებ მოზომილეს ოჯახის მთავარანგელოზად წოდებულ წმ. გიორგის ხატისა“.