სამეცნიერო რეცენზია დავით ჩიქოვანის წიგნზე - "აღმოსავლეთის ეკლესიის კრებათა ისტორია IV-V საუკუნეებში (კრებათა აქტები და სხვა მასალები).

 ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ კვლევათა ჟურნალ "კადმოსის" 2019 წლის მეთერთმეტე ნომერში გამოქვეყნდა ისტორიის დოქტორის, რუმინეთში საქართველოს ელჩის, ნიკოლოზ ნიკოლოზიშვილის რეცენზია ხობის მუნიციპალიტეტის მკვიდრის, ახალგაზრდა მეცნიერის, დავით ჩიქოვანის (დავით ჩიქოვანზე ვრცლად https://gnostikosi.blogspot.com/2019/09/iv-v.html) წიგნზე "აღმოსავლეთის ეკლესიის კრებათა ისტორია IV-V საუკუნეებში (კრებათა აქტები და სხვა მასალები). 

 "აღმოსავლეთის ეკლესიის ისტორია, რომელსაც ასევე სპარსეთის ეკლესიის, სირიულ-სპარსული, ან ნესტორიანული ეკლესიის სახელით იცნობენ, ჩვენში საგანგებო კვლევის საგანი არასდროს გამხდარა. ეს მით უმეტეს გასაკვირია, რადგან შეუძლებელია ქართლის სამეფოს ეკლესიას, რომელიც უშუალოდ ესაზღვრებოდა სასანურ ირანს, რაიმე სახის კავშირი არ ჰქონოდა ამ მეზობელი ქვეყნის ეკლესიასთან. მართალია, აღნიშნულ თემა წამოჭრილია რამდენიმე ქართველი ავტორის (მ. თარხნიშვილი, გ. მამულია, გ. ყიფიანი) მონოგრაფიებსა თუ სტატიებში, მაგრამ ჩვენში, აქამდე, ეს საკითხი სიღრმისეულად არავის შეუსწავლია.დავით ჩიქოვანის წიგნი, ამ მხრივ, ერთგვარი გარღვევაა ქართულ ჰუმანიტარულ მეცნიერებაში. მისი მთავარი ღირსება კი ისაა, რომ იგი ეფუძნება პირველწყაროებს. მასში პირველად ქართულ ენაზე ქვეყნდება აღმოსავლეთის ეკლესიის კრებათა აქტები და ის საეკლესიო კანონთა სია, რომელიც ამ ეკლესიამ შეიწყნარა. კერძოდ, მოცემულია 315, 399, 410, 419/20, 424, 484, 485, 486 და 497 წლების კრებათა აქტები. ავტორი სათითაოდ განიხილავს ამ აქტებს და ტექსტში თუ სქოლიოებში მათთან დაკავშირებით თეოლოგიური, ისტორიული, გეოგრაფიული და სხვა სახის მნიშვნელოვან განმარტებებსაც იძლევა. ამავე დროს, ავტორი საკმაოდ კარგად იცნობს და შრომაშიც იყენებს მდიდარ დასავლურ ლიტერატურას აღმოსავლეთის ეკლესიის შესახებ. პირველწყაროთა შესწავლის საფუძველზე ავტორი რამდენიმე მნიშვნელოვან დასკვნამდე მიდის, რომელთა შორის, ჩემი აზრით, უმთავრესი ქართლის ეკლესიის სპარსეთის ეკლესიაზე დამოკიდებულების თემაა. ავტორის აზრით, 420 წლიდან, ქართლის ეკლესია, ამიერკავკასიის სხვა (სომხეთის და ალბანეთის / არანის) ეკლესიებთან ერთად, აღმოსავლეთის ეკლესიის უშუალო შემადგენლობაში მოექცნენ. ამის არგუმენტად განიხილება 420 წლის კრების აქტები, რომლის თანახმადაც, კრებას ქართლის (გურზანის) ეკლესიის წარმომადგენელი ესწრებოდა. ამავე დროს, ავტორი უარყოფს ანტიოქიის ეკლესიის პრეტენზიებს, ქართლის ეკლესიის (ისევე, როგორც თავად აღმოსავლეთის ეკლესიის) ანტიოქიისადმი დაქვემდებარებაში ყოფნის შესახებ. აღმოსავლეთის ეკლესიაზე ქართლის დაქვემდებარების კიდევ ერთ არგუმენტად ავტორს ჩვენში „კათოლიკოსის“ ტიტულის დაწესებაც ესახება. ამ დაქვემდებარებიდან ქართლის ეკლესიის გამოსვლის საკითხს ავტორი წინამდებარე წიგნში არ ეხება მაგრამ, როგორც ჩემთვის ცნობილია, ის ამ თემას სხვა შრომაში შეეხო. იმედია, რომ აღნიშნული წიგნი მომავალში ერთიანი კომპლექსური კვლევის საფუძველი გახდება ადრექრისტიანული ხანის ქართლის ეკლესიის ისტორიისა და მისი სტატუსის შესახებ.ჩემი აზრით, მეცნიერის ზემოთ მოყვანილი დასკვნები ყურადღებას უდავოდ იმსახურებს. მაგრამ, პირადად მე უკმარისობის გრძნობა დამიტოვა ერთ-ერთ სქოლიოში გატარებულმა აზრმა იმის შესახებ, თითქოსდა ქართული საისტორიო წყაროების პეტრე კათოლიკოსი (ქართლის პირველი კათოლიკოსი) გამოგონილი პიროვნებაა და მასში სიმბოლურად პეტრე მოციქული უნდა იგულისხმებოდეს, როგორც ეკლესიის თავი. ვფიქრობ, პეტრე კათოლიკოსის პიროვნების რეალურობაში ეჭვის შეტანის სერიოზული საფუძველი არ არსებობს, თუმცა, როგორც ავტორი წერს, აღნიშნულ საკითხზე ის სპეციალურ გამოკვლევას ამზადებს და ჩვენც ისღა დაგვრჩენია, დაველოდოთ ამ ახალ ნაშრომს. მინდა გამოვთქვა კიდევ ერთი მცირე, ორთოგრაფიულ-ტერმინოლოგიური შენიშვნაც: ავტორი უმეტეს შემთხვევაში (როგორც საკუთარ, ასევე ნათარგმნ ტექსტებში, სულ 218-ჯერ) ხმარობს ფორმებს „კათოლიკოსი“, „საკათოლიკოსო“ მაგრამ რამდენიმე შემთხვევაში (9-ჯერ) გამოყენებული აქვს ფორმები „კათალიკოსი“, „საკათალიკოსო“. აქ არ შევუდგები იმის განხილვას, რომელი ფორმაა სწორი, რადგან დიდი ხანია ესენი პარალელურ ფორმად არის მიჩნეული ქართულში, თუმცა წიგნში მაინც სასურველი იქნებოდა ტერმინოლოგიური ერთგ-ვაროვნების დაცვა, ერთი რომელიმე ფორმის (ჩემი აზრით პირველის) სასარგებლოდ. საბოლოოდ, მინდა კვლავ აღვნიშნო, რომ დავით ჩიქოვანის წიგნი სრულიად ახალი სიტყვაა ქართულ საისტორიო მეცნიერებაში. აღმოსავლეთის ეკლესიის ისტორიის ცოდნა, მის პირველწყაროებთან უშუალო წვდომა ახალ პერსპექტივებს შლის ქართლის ეკლესიის ადრეული ეპოქის და მეზობელი ქვეყნების ეკლესიებთან მისი ურთიერთობების შესასწავლად. ამ საკითხების ძირეულმა ცოდნამ შესაძლოა, ჩვენი ისტორიის მრავალი საინტერესო საკითხი ხელახლა წამოჭრას და ახლებური თვალით დაგვანახოს. მიმაჩნია, რომ ამ ნაშრომით ახალგაზრდა, ნიჭიერმა მეცნიერმა დ. ჩიქოვანმა (ის სოხუმის უნივერსიტეტის დოქტორანტია) ქართულ ჰუმანიტარულ კვლევებში ახალ და მნიშვნელოვან მიმართულებას მისცა დასაბამი და ამ მხრივ, ის ნამდვილად შენაძენია. 

რეცენზიის ბმული: https://kadmos.iliauni.edu.ge/index.php/kadmos/article/view/325/344?fbclid=IwAR1RIx64UON86M7MPvzNHkSCexwDZ2GF98PYTc5l5-Nn3m5BpEW2f0T9aU0