სოფელ საგვიჩიოს ზოგადი ისტორია და ტოპონიმები

 სოფელი საგვიჩიო ოდიშის დაბლობზე, მდინარე რიონის მარჯვენა მხარეს, სოფელ საღვამიჩავოსა და სენაკის მუნიციპალიტეტის საზღვრებს შორის მდებარეობს. გაზეთ „მუშას“ 1927 წლის N1308-ში გამოქვეუნებული სტატიის მიხედვით საგვიჩიო სენაკის მაზრის ქვემო ჭალადიდის თემის; ხოლო საქართველოს სსრ მოსახლეობის 1939 წლის სრულიად საკავშირო აღწერის მიხედვით ქვემო ჭალადიდის სასოფლო საბჭოს შემადგენლობაში შედიოდა. ქვემო ჭალადიდის სასოფლო საბჭოს ცალკე სოფლად საგვიჩიო 1990 წელს გამოეყო. ადრე სოფელში გვიჩიებთან ერთად ცხოვრობდნენ ცანავები, ხონელიები, ჭოჭუები, მაქაცარიები.. საგვიჩიოში, ასევე ცხოვრობს საჩხერის რაიონიდან ჩამოსახლებული მოსახლეობა.

1927 წელს სოფელ საგვიჩიოში უკვე ფუნქციონირებდა სკოლა, რასაც მოწმობს გაზეთ „მუშა“-ს 1927 წლის N1276 ნომერში გამოქვეუნებული სტატია. სტატიის მიხედვით სახალხო განათლების კომისარიატისთვის მიუმართავთ სოფელ საგვიჩიოს სკოლაში მეორე მასწავლებლის საჭიროების შესახებ.

   საგვიჩიო, ე.ი. გვიჩიების დასახლება. ამ გვარის ხალხი დღესაც მრავლად სახლობს სოფელში. სოფელში გვიჩიების ჩამოსახლების შესახებ ასეთი გადმოცემა არსებობს: „გვიჩიების წინაპრები სვანები ყოფილან. სვანეთიდან წამოსულა ორი ძმა გვიჩიანი და დასახლებულა რიონს გაღმა-გამოღმა. მათმა შთამომავლებმა შექმნეს ორი საგვიჩიო: 1.საგვიჩიო - სოფელი რიონის მარჯვენა ნაპირზე (ხობის რაიონი), 2. საგვიჩიო - სოფელი რიონის მარცხენა ნაპირზე (სენაკის რაიონი). „ძველები“ (მეგრულად ჯვეშები ანუ წინაპრები) დადიოდნენ  სვანეთში სალოცავად, სწირავდნენ ხარს და ხურდა ფულს. ამჟამად სოფელში იმ პირველ მოსახლეთა მეხუთე-მეექვსე თაობა ცხოვრობს.

სოფელში, მდინარის სანაპიროსთან ახლოს დგას მარიამ ღვთისმშობლის ტაძრად მიყვანების სახელობის ეკლესია, რომელიც 1996-1999 წლებში აშენდა. ტაძრის დღესასწაულს 4 დეკემბერს ზეიმობენ. ადრე, იქ სადაც დღეს სასაფლაოა სალოცავი ქვა იდო, რომელიც 40-50-იან წლებში დაუმტვრევიათ. ადგილობრივები დღესაც ანთებენ იქ სანთელს.

ფოტო: ირაკლი შონია

1997 წელს სოფელში ცხოვრობდა 38 გვარის 193 კომლი; 2002 წლის საყოველთაო აღწერის შედეგების მიხედვით 645, ხოლო, 2014 წლის მონაცემებით- 531 ადამიანი.

მეოცე საუკუნის 20-იანი წლების პრესის ფურცლებზე საგვიჩიოს შესახებ წავაწყდით შემდეგი სახის ინფორმაციას.

საგვიჩიოში სამი-ოთხი დღე იქნება, რაც თავი იჩინა საქონლის ჭირმა. ოციოდე საქონელი უკვე დაიხოცა. როგორც ირკვევა, არის ციმბირის წყლული. ჭირი ღებულობს ფართე ხასიათს. ადგილობრივმა ხელისუფლებამ მიმართა ვეტერუნარიულ ამბულატორიას. გვესაჭიროება სასწრაფო დახმარება.

გაზეთი „კომუნისტი“ N127, 5 ივნისი 1925 წელი.

წყლადიდობა საგვიჩიოში - სენაკის მაზრის ზემო ჭალადიდის სოფელ საგვიჩიოში რიონის ადიდების შედეგად ჯებირები მორღვეულა და სოფლის ნაწილი დატბორილა.

გაზეთი „მუშა“ N1308, 2 აპრილი 1927 წელი.

1927 წელს სოფელ საგვიჩიოში გამართულ არჩევნებზე ამხანაგი ფილიპე მახარაძე ყოფილა საგვიჩიოს საბჭოს საპატიო წევრი.

გაზეთი „მუშა”, 1927. 19 თებერვალი. N 1275

1927 წელს სოფელ საგვიჩიოში ფუნქციონირებდა სკოლა, რასაც მოწმობს გაზეთ „მუშა“-ს 1927 წლის N1276 ნომერში გამოქვეუნებული სტატია. სტატიის მიხედვით სახალხო განათლების კომისარიატს მიმართავენ სოფელ საგვიშიოს სკოლაში მეორე მასწავლებლის საჭიროების შესახებ.

გვიჩიების საგვარეულო გენეალოგია

სოფელ საგვიჩიოში ტოპინიმური მასლა 1984 წელს ვ. ჯოჯუამ, დ. შონიამ და 1991 წელს - პ. ცხადაიამ ჩაიწერეს. ინფორმატორები იყვნენ:

გვიჩია ვალოდია ბეგლარის ძე

ცანავა პორფილე თეოდორეს ძე

გვიჩია რობერტ რეზოს ძე.

ლეკიში - რიონისპირი. რიონის დანალექ სილას ლეკს უწოდებენ.

მერია - ერქვა ნარიონალ ტყ-ჭაობს რიონსა და ციას შორის.

მესტია - მიკროუბანი. ძირითადი დასახლებიდან შორსაა და ამიტომ დაერქვა.

მუხური - უბანი რიონის რკალში მოქცეულ ტერუტორიაზე.

ნადოხორუ - სახნავი ციის ნაპირას. დოხორე „სასახლე, ბატონის სახლი“.

ნარიონალი - ტბორი რიონის ჭალაში.

ნეძონა - ერქვა მინდორს რიონის მარჯვენა ნაპირზე.

ნოსქალენი - „ნაფუტკრალი“ - მინდორი რიონის მარჯვენა ნაპირზე.

ნოხორი - საბალახო საჭაკუოში.

ობერგული - ერქვა ტყე-ჭაობს ციის მარცხენა ნაპირზე. ობერგული საერთოდ ერქვა ისეთ ადგილს, სადაც შეიძლებოდა თოხით სიმინდის ჩათესვა-ჩაფლვა. ბერგი „თოხი“ - ბერგუა - „თოხნა“ - ობერგული „სათოხარი“, თოხით დასამუშავებელი.

ოჩხომე - სათევზაო ადგილი რიონზე.

ოცჰექტარიანი - სახნავი სოფლის ცენტრში.

საბერძენე - სახნავები. იგივე ჩაიგრუზია.

საგვიჩიოჩქონი - ჭალა-სახნავები. იგივე ჭალა.

სამიქაო - უბანი. ადრე უღრანი ტყე ყოფილა.

საჭაკუო - უბანი სოფელ საღვამიჩავოს საზღვართან.

უსპორე/ოსპორე - ერქვა ტყეს რიონის მარჯვენა მხარეს, საჭოჭუოს საზღვართან. „სადავო იყო ამიტომ დარქმევია“.

ყომესკური - სახნავი სოფლის სამხრეთ ნაწილში.ადრე ამ ადგილას გადიოდა ღელე ამავე სახელწოდებისა. ერთვოდა ციას მარჯვენა მხრიდან. „ახლა მისი კალაპოტი ამოვსებულია მიწით“.

ჩაიგრუზია - სახნავები სენაკი-ფოთის საავტომობილო გზის სამხრეთით. ადრე ერქვა საბერძენო.

ცია - მდინარე, რიონის ტოტი.

ჭალე - საძოვრები მდინარე რიონის ნაპირებზე.

ჭყონიშჯინჯი - „მუხისძირი“ - ტყე რიონის მარჯვენა ნაპირზე. „სალოცავი მუხა იდგა, მიჰქონდათ შესაწირავი“.

 სტატიის მომზადებისას გამოყენებულია: გაზეთ „კომუნისტისა“ და „მუშას“ ფურცლებზე გამოქვენებული მასალები, პაატა ცხადაის წიგნი „სამეგრელოს გეოგრაფიული სახელწოდებანი“ (ხობის რაიონი. ქ. ფოთი) და მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის შედეგები (1939წ; 2002წ; 2014წ.).