კულტურა ყველას და არავის

მეოცე საუკუნის დიდი ესპანელი მოაზროვნე ხოსე ორტეგა ი გასეტი (1883-1955) თავის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ნაშრომში “ხელოვნების დეჰუმანიზაცია” ამბობს: “ხელოვნება ყველასათვის კი არაა, მხოლოდ ადამიანთა ძალზე მცირერიცხოვანი კატეგორიისთვისაა განკუთვნილი. ეს ადამიანები, შესაძლოა სხვებზე უფრო მნიშვნელოვანიც არიან, მაგრამ აშკარად არ გვანან დანარჩენებს”.

ვისაც მსგავს თემებზე გიფიქრიათ მივყვეთ გასეტის აზრის მდინარებას და სიღრმისეულად გავაანალიზოთ რატომ გვექცევა ასე “ მკაცრად” ჩვენ, კულტურულ და ხელოვნების მოყვარულ ხალხს.
1. ხელოვნება ყველასთვის არ არის განკუთვნილი.
2. ხელოვნება მხოლოდ ადამიანთა მცირერიცხოვანი ნაწილისთვისაა განკუთვნილი და ეს ადამიანები საზოგადოებრიობის უმრავლესობაზე უმნიშვნელოვანესიც არიან მრავალნი არიან ჩინებულ და მცირედნი რჩეულ .
რატომ არ არის ხელოვნება ყველასათვის. Gგანა ყველას არ მიუწვდება ხელი წაიკითხოს მსოფლიო ლიტერატურის შედევრები, ეწვიოს სამხატვრო გალერეებს, დაესწროს სპექტაკლებს და ა.შ. განა თითქმის ყველანი კულტურისა და ხელოვნების წიაღში არ ვიმყოფებით. გასეტის აზრით ხელოვნება ასე მარტივად ვერ ახდენს ადამიანზე სასიკეთო გავლენას. კი ბატონო ვუყურებთ და ვკითხულობთ, მაგრამ რაღაცას ვაკლებთ. “ადამიანთა უმრავლესობისთვის ესთეტიკური ტკბობა, არსებითად არ განსხვავდება იმ განცდებისაგან, რომლებიც განუყრელად თან ახლავს მათ (ჩვენს ლ.ღ.) ყოველდღიურ ყოფას. Gგანსხვავება მხოლოდ უმნიშვნელო, მეორეხარისხოვან წვრილმანებშია…. . . საბოლოო ანგარიშით საგანი, ობიექტი, რომლისკენაც მიმართულია ხელოვნება და, ამასთან მისი დანარჩენი ატრიბუტებიც, – ადამიანთა უმრავლესობისთვის იგივეა რაც ყოველდღიურ ცხოვრებაში – ადამიანები და მათი ვნებები. ამიტომ ხელოვნებას ისინი უწოდებენ ამ საშუალებათა ერთობლიობას, რომელთა მეშვეობითაც მიიღწევა მათი კონტაქტი ყოველივე იმასთან, რაც საინტერესოა ჩვენს ცხოვრებაში. ამნაირ მაყურებლებს შეუძლიათ მხოლოდ იმდენად დაუშვან წმინდა მხატვრული ფორმები, ირეალურობა და ფანტასია, რამდენადაც ეს ფორმები არ არღვევენ ადამიანთა სახეებისა თუ კაცთა ბედ-იღბლის მათთვის ჩვეულ აღქმას”.
”ამას ვერ დავეთანხმებით” რადგან ჩვენ მაინც ყველაზე მეტად გვიყვარს და ვიცით ხელოვნება, ეს ჩვენ არ გვეხება ეს სხვაზე თქვა გასეტმა.
მაგრამ ჩვენს ყოველდღიურობაზე დაკვირვება სულ სხვა სურათს გვიხატავს –გასეტისეულს. sაბაზრო ეკონომიკის პირობებში მედია-მარკეტინგის მარტივი ჭეშმარიტებაა საეთერო დროის საუკეთესო ნაწილი ეთმობა იმ გადაცემებს, რომლებსაც ხალხის უმრავლესობას აინტერესებს ანუ ხალხი დამკვეთია ხოლო ტელევიზია შემსრულებელი. ბა ვნახოთ რა ხდება ამ მხრივ ქართულ ტელესივრცეში. ჯერ გადის ყველასათვის განკუთვნილი “ჩემი ცოლის დაქალები”, ხოლო შემდეგ ინტელექტუალური თამაში. შესანიშნავი რადიოგადაცემა “წიგნები “ დაიხურა სპონსორის ვერ მოძიების გამო. აბა მოდით ვნახოთ რამდენი ბობოლა სპონსორი ჰყავს “შოუებს”. არადა ტელევიზიის მაჯისცემა არ ტყუის, ის ზედმიწევნით გრძნობს თუ რა უნდა ხალხს. აშკარაა, რომ თურქული სერიალები უმჯობესია გადიოდეს ტელევიზიით, ვიდრე ხალხი ისმენდეს “გიჟ” დონ კიხოტზე და “იდიოტ” მიშკინზე “აბსურდულ” საუბარს.
გასაგებია, რომ მცირერიცხოვანნი არიანნ, ხშირად დაჩაგრულნი, შეურაცხყოფილნი და გარიყულნი, მაგრამ სწორედ ასეთ ადამიანებს აკისრიათ ფარულად საზოგადოების სწორი გზით განვითარების მეჩირაღდნის ფუნქცია- “ეს ადამიანები შესაძლოა სხვებზე უფრო მნიშვნელოვანიც არიან” (გასეტი). ასეთი პიროვნებების მიმართ საზოგადოება მტრულადაა განწყობილი, არ უყვართ რადგან ისინი ჩვენ გვამხელენ, ჩვენს თავს გვაჩვენებენ ისეთს როგორიც ვართ ჭეშმარიტად. გავიხსენოთ სოკრატე, ბერძენთა სინდისი, რომელიც მხილებულმა საზოგადოებამ გაასამართლა და სასიკვდილო განაჩენი გამოუტანა.
Eეს პროცესი შეუქცევადია და მანამ იქნება სანამ ეს სამყარო იარსებებს, რადგან ეს ჩვენი ბუნებრივი მდგომარეობაა.
რა ვქნათ! ძნელი საპასუხოა. ალბათ -მეტი წავიკითხოთ ძველი, ახალი და უახლესი ლიტერატურა და “ყველაფერი კარგად იქნება”.
P.S
“მეზობელ” ქალაქში გამართულ ცონცერტს, სადაც არც ერთი სიმღერა ცოცხლად არ შეუსრულებიათ 700 მაყურებელი, ხოლო ვაჟა-ფშაველას პოეზიისადმი მიძღვნილ საღამოს 32 ადამიანი ესწრებოდა.